IS-4 (ros. ИС-4) to czołg ciężki, konstrukcji sowieckiej, z okresu po II wojnie światowej. Najcięższy z czołgów, który znalazł się na wyposażeniu sił zbrojnych ZSRS.

Historia
Prace nad prototypem IS-4 rozpoczęto w Czelabińsku bez oficjalnego zamówienia ze strony Dowództwa Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych i bez zezwolenia rządowego. Miał to być pojazd konkurencyjny dla IS-2, przewyższający go pod względem podstawowych wskaźników bojowych, a w przyszłości mający go zastąpić. Czołg IS-4 powstawał w roku 1944 równolegle z czołgiem ciężkim IS-3 i miał być przeciwwagą dla niemieckiego czołgu ciężkiego PzKpfw VI B Königstiger. Głównym konstruktorem odpowiedzialnym za projekt został Lew Trojanow. Prace nad prototypem oznaczonym Obiekt 701 (ros.Объект 701) były finansowane z wewnętrznego budżetu fabryki. Latem 1944 roku zmontowano drewnianą makietę czołgu. Następnie powstało kilka prototypów:

Obiekt 701-2 o masie 55,9 t. W pierwszej wersji głównym uzbrojeniem czołgu była armata S-34 kalibru 100 mm z lufą o długości 47 kalibrów, bez hamulca wylotowego. Dodatkowe uzbrojenie stanowił karabin maszynowy DT kalibru 7,62 mm. Powstały dwa pojazdy eksperymentalne, z czego jeden przezbrojono w armatę S-34-1 kalibru 122 mm z wydłużoną lufą i hamulcem wylotowym.
Obiekt 701-5 o masie 58,5 t. Wzrost masy wynikał z pogrubionego pancerza. Czołg uzbrojono w armatę S-34P kalibru 122 mm. Armata miała kołyskę z S-34 oraz lufę z A-19. Pojazd przechodził próby strzelania w drugiej połowie 1944 roku[2].
Obiekt 701-6 o masie 60 t powstał w wyniku przebudowania Obiektu 701-5. Pojazd uzbrojono w armatę D-25T kalibru 122 mm sprzężoną z wkm DSzK kalibru 12,7 mm. Do uzbrojenia czołg przyjęto ostatecznie dopiero w 1947 roku w wersji odpowiadającej ostatniemu prototypowi.

Produkcja
Pierwsze standardowe egzemplarze zbudowano w latach 1945-1946, natomiast główną partię pojazdów wyprodukowano w latach 1947-1949. IS-4 nie spełnił wysokich wymagań Armii Czerwonej, która kładła duży nacisk na małą masę i dużą mobilność czołgów, w rezultacie produkcja IS-4 zakończyła się na niewielkiej, jak na warunki ZSRS, liczbie około 250 egzemplarzy.

Opis konstrukcji

Kadłub i wieża
Kadłub czołgu powtarzał w zmodyfikowanej formie koncepcję kadłuba czołgu T-34. Pancerz wieży i kadłuba był spawany z płyt walcowanych oraz odlewów. Wieża posiadała napęd obrotu elektryczny i ręczny.

Zawieszenie
W podwoziu wykorzystano wiele elementów z czołgu IS-2. Stanowiło je 7 par podwójnych stalowych kół jezdnych i 3 pary podwójnych kół podtrzymujących górną część gąsienicy. Koła napędowe były z tyłu kadłuba, a napinające z przodu. Zawieszenie było niezależne na wałkach skrętnych.

Napęd
Napęd pojazdu stanowił czterosuwowy, 12-cylindrowy, o pojemności 38880 cm³ wysokoprężny silnik W-12 chłodzony płynem będący rozwinięciem silnika W-2. Osiągał moc 750 KM przy 2100/obr./min. Moc taką osiągnięto poprzez zastosowanie nowej sprężarki oraz zmianę m.in. pompy paliwowej i wzmocnienie niektórych elementów. Dla silnika W-12 skonstruowano specjalny układ chłodzenia z chłodnicami i dwoma wentylatorami dużej średnicy.

Wyposażenie i uzbrojenie
Czołg wyposażono w 1 przegubowy celownik teleskopowy TSz-45 (TШ-45), 1 przyrząd obserwacyjny dowódcy TPK-1 oraz 4 peryskopy obserwacyjne Mk-4.

Do zapewnienia łączności zewnętrznej służyła radiostacja 10-RK-26 (10-PK-26) lub 10RT (10PT). Łączność wewnętrzną umożliwiał czołgowy telefon wewnętrzny. Początkowo był to TPU-4-Bis-F (ТПУ-4-Бис-Ф), a następnie TPU-47 (ТПУ-47).

Czołg był uzbrojony w armatę wz. 1943 D-25DT kalibru 122 mm. Kąt ostrzału armaty w płaszczyźnie poziomej wynosił 360° i w płaszczyźnie pionowej -3°+19°. Z armatą sprzężony był wkm DSzK kalibru 12,7 mm, drugi wkm DSzK kalibru 12,7 mm zamontowano jako przeciwlotniczy na wieży. Był on wyposażony w celownik kolimatorowy K8-T (późniejsze egzemplarze K10-T). Zapas naboi: 30 do armaty i 1000 do wielkokalibrowych karabinów maszynowych.

Służba
Z powodu niewielkiej liczby wyprodukowanych pojazdów IS-4 znalazły się na wyposażeniu tylko niektórych wybranych pułków czołgów ciężkich Armii Radzieckiej. Nigdy nie uczestniczyły w walkach. Brały udział w wielkich manewrach głównie na poligonie Kapustin Jar, gdzie badano w warunkach niepozorowanych wpływ broni atomowej na żołnierzy i pojazdy. Niektóre z pułków znalazły się na wyposażeniu Zabajkalskiego Okręgu Wojskowego oraz Dalekowschodniego Okręgu Wojskowego. Po wybuchu wojny w Korei jednostki te postawiono w stan pogotowia bojowego, ale nie doszło do ich użycia. Stosunkowo szybko wycofano IS-4 z jednostek pierwszoliniowych. Czołg pod względem uzbrojenia nie przewyższał IS-3, a jego cena jednostkowa była trzy razy większa. W czasie eksploatacji natrafiono też na trudności wynikające z wymiarów i masy pojazdów. Duże wymiary utrudniały załadunek i transport koleją. Masa powodowała duże problemy w czasie marszu, gdyż przeciętne mosty nie wytrzymywały ciężaru wozu. IS-4 w porównaniu z czołgiem IS-3 był konstrukcją, która nie spełniła oczekiwań radzieckiego dowództwa, był ciężki, ważył aż 60 ton (IS-3 ważył 45,8-46,5), a jego pancerz przedni był ukształtowany w sposób tradycyjny w porównaniu z nowatorskim "nosem szczupaka" IS-3. IS-4 mimo dużo większej masy posiadał taką samą siłę ognia co IS-2 i IS-3, gdyż wszystkie te pojazdy wyposażono w tę samą armatę – D-25Т. Po wycofaniu pojazdów z pierwszej linii nadal wykorzystywano je wśród oddziałów na Syberii szczególnie jako wkopane w ziemie nieruchome punkty ogniowe wzdłuż granicy z Chinami.

Zachowane egzemplarze
Do dziś zachowały się dwa egzemplarze. Jeden znajduje się w Muzeum Czołgów w Kubince, a drugi ustawiono jako pomnik w przysiółku Zabajkalskie w dawnym obwodzie Czyta.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Czelabińska Fabryka Traktorów im. J. W. Stalina, Czelabińsk
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4 os.
Prototypy: 1945
Produkcja: 1945 – 1949
Wyprodukowanych: 258 egz.
Silnik: 1 typu W-12, wysokoprężny, czterosuwowy, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Pojemność skokowa: 38 880 cm³
Średnica cylindra: 150 mm
Skok tłoka: 180 mm
Moc maksymalna: 750 KM (552 kW) przy 2100 obr./min obr./min
Maksymalny moment obrotowy: 2940 Nm przy 1400 obr./min
Stopień sprężania: 13-14
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna, sześć biegów do przodu, dwa do tyłu
Pojemność zbiornika paliwa: 410 L (zasadnicze) + 360 L (dodatkowe)
Opancerzenie: spawane z płyt walcowanych oraz odlewów, przód i boki kadłuba 160 mm, tył kadłuba 100 mm, góra kadłuba 45 mm, dno kadłuba 30 mm, przód wieży 250 mm, boki wieży 160-170 mm
Długość: 9790 mm (IS-4)
10 100 mm (IS-4M)
6600 mm (IS-4 kadłuba)
7150 mm (IS-4M kadłuba)
Szerokość: 3260 mm (IS-4)
3300 mm (IS-4M)
Wysokość: 2480 mm
Rozstaw osi wiodących: 4385 mm
Szerokość gąsienicy: 720 mm
Prześwit: 410 mm
Masa bojowa: 59 490 kg (IS-4)
59 900 kg (IS-4M)
Moc jednostkowa: 12,5 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,9 kg/cm²
Prędkość maksymalna: 43 km/h (po drodze)
Zasięg: 170 km (po drodze)
z dodatkowymi zbiornikami 320 km
w terenie 80-100 km
Brody (głęb.): 1,5 m (bez przygotowania)
Rowy (szer.): 280 cm
Ściany (wys.): 90 cm
Kąt podjazdu: 35°
Uzbrojenie: 1 armata D-25T wz. 1943 kal. 122 mm + 2 wielkokalibrowe karabiny maszynowe DSzK kal. 12,7 mm
Zapas amunicji: 30 szt. kal. 122 mm + 2000 szt. kal. 12,7 mm
Pole ostrzału w poziomie: -3°…+19°
Pole ostrzału w poziomie: 360°
Wyposażenie: radiostacja 10-RK-26 lub 10RT, czołgowy telefon wewnętrzny TPU-4-Bis-F lub TPU-47
Użytkownicy: ZSRS

KW to seria czołgów ciężkich produkowanych w czasie II wojny światowej w Związku Sowieckim nazwanych na cześć ówczesnego ludowego komisarza obrony ZSRS, Klimenta Woroszyłowa. W momencie ataku Niemiec na Związek Sowiecki były to jedyne czołgi ciężkie produkowane seryjnie na świecie.

Historia
Po raczej kiepskich doświadczeniach z wielowieżowym czołgiem T-35, sowieccy projektanci zaczęli pracować nad następnym modelem czołgu ciężkiego. Jednym z głównych projektów był SMK, w którym zmniejszono liczbę wież z pięciu do dwóch. Zamówiono dwa prototypy jednak jeszcze przed ich powstaniem zdecydowano, aby jeden z nich zbudować z pojedynczą wieżą ale z grubszym opancerzeniem. Nowo powstały jednowieżowy czołg był pierwszym prototypem KW.

Po wybuchu wojny zimowej, SMK, KW i T-100 zostały wysłane na front fińsko-sowiecki na Przesmyku Karelskim w celu przeprowadzenia testów w warunkach bojowych. Walczyły w składzie 20.SBCzC (20. Samodzielnego Batalionu Czołgów Ciężkich). 17 grudnia 1939 roku, podczas przełamywania umocnień Linii Mannerheima, grube opancerzenie KW okazało się być wysoce odporne na fińską broń przeciwpancerną, a KW pokazał swoją wyższość nad pozostałymi projektami, i decyzją Komitetu Obrony przy RKL ZSRS z dnia 19 grudnia 1939 roku został przyjęty na uzbrojenie Armii Czerwonej oraz wdrożony do produkcji – w wersji KW-1 (uzbrojonej w armatę 76,2 mm) i KW-2 (uzbrojonej w haubicę 152 mm).

Gruby pancerz KW czynił go praktycznie nie do zniszczenia przez ówczesne działa przeciwpancerne, jednak czołg ten miał wiele wad konstrukcyjnych. Był bardzo powolny i mało zwrotny, a przy tym był uzbrojony w takie samo działo co czołgi średnie. Największym problemem była jednak wysoka zawodność tych czołgów: więcej egzemplarzy utracono z powodu awarii niż w walce. Na przykład skrzynia biegów była tak kiepsko zaprojektowana i wykonana, że kierowcy byli zmuszeni używać młotków, aby zmienić bieg.

W momencie inwazji na Związek Radziecki Armia Czerwona była wyposażona w 639 KW-1. W tym czasie żaden niemiecki czołg ani działo przeciwpancerne nie było w stanie spenetrować grubego pancerza KW, do ich zniszczenia potrzebna była pomoc lotnictwa lub artylerii. Jedynie słynne niemieckie działo 88 mm było w stanie przebić gruby pancerz tego czołgu.

Z powodu wysokiej wartości bojowej postanowiono kontynuować produkcję serii KW. Wprowadzono standaryzację części i KW miał teraz taki sam silnik, działo i skrzynię biegów jak T-34. W czasie trwania działań wojennych pancerz KW był wzmacniany w miarę jak wzrastała efektywność niemieckiej broni przeciwpancernej. Nowy wariant czołgu został nazwany KW-1 M1942 (KW-1C). Był on bardzo dobrze opancerzony, ale jeszcze bardziej powolny i trudniejszy do manewrowania niż jego poprzednik.

Następna wersja, KW-1S była znacznie szybsza.

Ostatnią wersją KW była krótka seria KW-85 w której wykorzystano kadłub KW-1S, z wieżą zaprojektowaną dla czołgu IS-1 (który jeszcze nie wszedł do produkcji) i z działem D-5T (tym samym jakie używał T-34-85). Wysokie zapotrzebowanie na tę armatę spowolniło produkcję KW-85, a produkcja całej serii została zakończona w 1944 roku po wejściu do produkcji seryjnej IS-2.

Warianty
W czasie wojny Rosjanie nie mieli oficjalnych nazw dla różnych modeli KW-1, a oznaczenia jak Model 1939 (po rosyjsku "Obr.1939") pojawiły się dopiero po wojnie w publikacjach wojskowych. Oznaczenia w rodzaju "KW-1A" były używane tylko przez armię niemiecką.

KW-1 Model 1939/40
Pierwszy model produkcyjny, bolączką tych czołgów były częste awarie, same czołgi jednak okazały się praktycznie niezniszczalne w czasie wojny zimowej. Prototyp został uzbrojony w armatę L-11, po powrocie z Finlandii dokonano wymiany działa na armatę F-32, a późniejsze wersje z 1940 roku posiadały 76-milimetrową armatę F-34, czołg posiadał pancerz grubości od 30 do 90 mm. Pierwsza wersja była nazywana przez Niemców "KW-1A", a druga "KW-1B". Zbudowano 141 egzemplarzy.

KW-1E
KW-1 z blachami stalowymi ("ekranem") jako doraźną formą pogrubienia pancerza. W wieży po bokach miał wizjery.

KW-1 Model 1941
Wieża ze stali odlewanej uzbrojony w nową armatę F-34 lub ZiS-5 z dłuższą lufą i posiadał pancerz 30-95 mm. Niemieckie oznaczenie "KW-1C".

KW-1K
Pojazd uzbrojony w wyrzutnię niekierowanych pocisków rakietowych RS-82.

KW-1S Model 1942
Litera "S" oznaczała skorostnyj (ros. szybki). Czołg ten miał nową lżejszą i mniejszą wieżę, masę mniejszą o 5 ton oraz za sprawą zmodyfikowanego układu przeniesienia napędu - większą prędkość. Uzbrojony był w ZiS-5 i posiadał pancerz 30-82 mm. Powstało 1106 czołgów tego typu budowanych w Czelabińskich Kirowskich Zakładach na Uralu.

KW-2
KW-2 Model 1939 - Wersja uzbrojona w haubicę kalibru 152 mm M-10 i nową wieżę. Niemcy nazywali go "KW-2A"
KW-2 Model 1940 - Druga wersja KW-2 była produkowana w oparciu o model "KW-1B" i miała inną wieżę od "KW-2A". Niemiecka nazwa "KW-2B".
Łącznie zbudowano 334 egzemplarzy.

KW-3
Znany też pod nazwą Obiekt 223. Wersja ze zwiększonym opancerzeniem i 107-mm armatą ZiS-6. Zbudowano 1 egzemplarz prototypowy, który miał działo F-32 zamiast działa ZiS-6.

KW-4
20 projektów - wiele wersji.

KW-5
Projekt pod oznaczeniem Obiekt 225.

KW-7
Dwa prototypy pod nazwą Obiekt 227.

KW-8
KW-1 uzbrojony w miotacz ognia ATO-41 umieszczony w wieży obok karabinu maszynowego. Główne uzbrojenie czołgu zostało zamienione na mniejsze działo wz. 1932 (20K) o kalibrze 45 mm. Zbudowano 222 egzemplarze. Opracowywano także wersję KW-8S, była to wersja zbudowana na czołgu KW-1S. Zbudowano ok. 10 szt. wskutek braku elementów.

KW-9
KW-1 uzbrojony w haubice 122 mm U-11. Powstało tylko 10 czołgów.

KW-12
Czołg z miotaczem ognia, konkurent KW-8.

KW-13
Eksperymentalny czołg średni, który miał zastąpić używane w armii czołgi KW i T-34. Zbudowano trzy prototypy.

KW-85
KW-1S uzbrojony w działo D-5T o kalibrze 85 mm i z wieżą zaprojektowaną dla IS-a, ta wersja nie weszła do masowej produkcji na dużą skalę (wyprodukowano zaledwie 148 sztuk) ze względu na duże zapotrzebowanie na armatę D-5T dla T-34. KW-85 był też "wozem przejściowym" do czasu pojawienia się czołgów serii IS.

KW-122
KW-85 z działem D-25T.

T-150
KW-1 posiadający nową wieże z wieżyczką dowódcy uzbrojony w działo F-34. Powstał tylko 1 egzemplarz.

KW-220
KW-1 który miał mieć nowy kadłub, nową wieżę i działo F-39. Powstały 3 egzemplarze z wieżą KW-1 i działem F-32.

Inne pojazdy na podwoziu KW
pancerny ciągnik ewakuacyjny.
ciężkie działo samobieżne Obiekt 212A.
ciężkie działo samobieżne KW-14 (SU-152), około 700 egzemplarzy.

Użytkownicy
Armia Czerwona wykorzystywała czołgi KW aż do końca wojny. Dużą liczbę czołgów typu KW-1 i KW-2 zdobyła armia niemiecka i po wyremontowaniu część z nich trafiła do służby w Wehrmachcie i oddziałach Waffen SS. Finlandia zdobyła 2 czołgi KW, następnie użyła ich bojowo na froncie w Karelii w roku 1944. Do Wojska Polskiego trafiło 5 czołgów KW-85. Były one używane do celów szkoleniowych przez Oficerską Szkołę Broni Pancernej.

Nomenklatura
Często można się spotkać z oznaczeniem KV (jak np: KV-1, KV-2, KV-3 itp), które jest stosowane w anglojęzycznych opracowaniach. Oznaczenie to często jest stosowane w popularnych grach komputerowych (jak np: World of Tanks, Blitzkrieg 3, czy Company of Heroes 2) i przyczynia się często do wprowadzania w błąd ludzi. Choć z uwagi na rzadko stosowaną literę W w alfabecie angielskim czasami występują też nazwy z literą V niektórych radzieckich organizacji jak np: NKWD, które w języku angielskim jest tłumaczone na NKVD. W polskich wydaniach i opracowaniach stosowane jest tylko i wyłącznie oznaczenie KW, bądź czasami pochodzące z języka rosyjskiego KB, które nie jest aż tak zbyt popularne w porównaniu ze stosowanym anglojęzycznym oznaczeniem KV.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Leningradzkie Zakłady Kirowskie
Czelabińska Fabryka Traktorów
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 5 os. (KW-1)
6 os. (KW-2)
4 os. (KW-85)
Prototypy: 1938–1939
Produkcja: 1939–1943
Wycofanie: 1945
Wyprodukowanych: 4700 egz. (KW-1)
334 egz. (KW-2)
148 egz. (KW-85)
Silnik: 1 typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą, o mocy 600 KM przy 2000 obr./min.
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW) przy 2000 obr./min
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Pojemność zbiornika paliwa: 600 L (KW-1)
975 L (KW-85)
Opancerzenie: 30–90 mm (KW-1)
30–75 mm (KW-2)
20–100 mm (KW-85)
Długość: 6675 mm (KW-1, KW-2) (całkowita)
8950 mm (KW-85) (całkowita)
Szerokość: 3320 mm (KW-1, KW-2)
3250 mm (KW-85)
Wysokość: 2710 mm (KW-1)
3240 mm (KW-2)
2530 mm (KW-85)
Prześwit: 450 mm (KW-1)
430 mm (KW-2)
Masa bojowa: 47 000 kg (KW-1)
52 000 kg (KW-2)
46 000 kg (KW-85)
Moc jednostkowa: 11,6 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,77 kg/cm²
Prędkość maksymalna: 35 km/h (KW-1, po drodze)
32-34 km/h (KW-2, po drodze)
42 km/h (KW-85, po drodze)
Zasięg: 250 km (KW-1, po drodze)
90-180 km (KW-1, w terenie)
225 km (KW-2, po drodze)
230 km (KW-85, po drodze)
Brody (głęb.): 160 cm
Rowy (szer.): 200 cm (KW-1)
270 cm (KW-2)
220 cm (KW-85)
Ściany (wys.): 80 cm (KW-1)
120 cm (KW-2)
120 cm (KW-85)
Kąt podjazdu: 35° (KW-1)
Uzbrojenie: 1 armata kal. 76,2 mm, 3 karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm (KW-1)
1 haubica kal. 152 mm, 3 karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm (KW-2)
1 armata kal. 85 mm, 3 karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm (KW-85)
Zapas amunicji: 90 lub 114 szt. kal. 76,2 mm
Pole ostrzału w pionie: -7°…+25°
Pole ostrzału w poziomie: …°
Donośność maksymalna: 1,5 km
Szybkostrzelność: … strz./min
Wyposażenie: radiostacja 71 TK-3 lub R-9 (KW-1)
radiostacja 71 TK-3 (KW-2)
radiostacja R-9 (KW-85)
Użytkownicy: ZSRS
Finlandia
Niemcy III Rzesza
Polska

KW-2 (ros. КВ-2) – radziecki czołg ciężki okresu II wojny światowej z serii czołgów KW.

Czołg KW-2 powstał jako wersja pochodna nowego typu czołgu ciężkiego KW-1, opracowanego w 1939 w Leningradzkich Zakładach Kirowskich (LKZ). Oznaczenie KW otrzymał na cześć ludowego komisarza obrony Klimienta Woroszyłowa. Prototypowy czołg KW-1 testowany był bojowo w wojnie radziecko-fińskiej (wojnie zimowej), w walkach na Przesmyku Karelskim w grudniu 1939. Okazało się jednak, że stanowiąca uzbrojenie czołgu armata L-11 kalibru 76,2 mm była niewystarczająca do niszczenia drewnianych i żelbetowych schronów i umocnień fińskich. Zakłady LKZ otrzymały polecenie opracowania w szybkim tempie wersji czołgu KW z armatą większego kalibru. Zdecydowano się na bezprecedensowe posunięcie w postaci zamontowania w obrotowej wieży czołgu zmodyfikowanej haubicy M-10 kaliber 152 mm, rozwiniętej z haubicy wz. 1938.

Nowy wariant czołgu odróżniał się od standardowego KW wysoką wieżą o dużych rozmiarach, mieszczącą nowe uzbrojenie. Opracowano go w szybkim tempie już w końcu stycznia. Czołg ten z racji potężnego uzbrojenia nazwany był nieoficjalnie „drednot”. Próby czołgu i uzbrojenia wypadły pomyślnie i zdecydowano o budowie kilku sztuk serii informacyjnej czołgów „KW z dużą wieżą”, jak wówczas był jeszcze oznaczany.

Dwa lub trzy czołgi serii informacyjnej zostały wysłane od razu w marcu, bez przeprowadzenia prób państwowych, na front kończącej się wojny z Finlandią. Ich uzbrojenie pokazało tam swoją wartość w walce z umocnieniami, a pancerz czołgu udowodnił praktyczną nieprzebijalność przez większość dział. Po zakończeniu wojny, 28 maja 1940 Rada Komisarzy Ludowych podjęła uchwałę o produkcji czołgów KW-1 i KW-2. Dopiero wówczas przeprowadzono ich próby państwowe. Mimo wad mechanicznych, czołg został skierowany do produkcji seryjnej.

Czołgi KW-2 zasadniczej serii produkcyjnej odróżniały się od prototypów i czołgów pierwszej serii konstrukcją wieży: w pierwszej serii miała ona skośną przednią ścianę, w zasadniczej serii wszystkie ściany wieży były prostopadłe. Razem wyprodukowano 334 egzemplarze.

Wersje
KW-2 Model 1939 – KW-1 z nową wieżą, pancerz 30–75 mm i posiadający armatę czołgową 152 mm M-10. Nazywany przez Niemców KW-2A.
KW-2 Model 1940 – różnił się tylko wieżą. Niemcy nazywali go KW-2B.

Służba
Seryjne KW-2 zaczęły wchodzić na uzbrojenie Armii Czerwonej pod koniec 1940. Z powodu niewielkiej liczby, używane były najczęściej w dowództwach korpusów zmechanizowanych. Czołgi te spełniały rolę czołgów wsparcia, analogiczną do nieużywanych jeszcze wówczas ciężkich dział samobieżnych (w odróżnieniu od dział samobieżnych, były całkowicie opancerzone i miały obrotową wieżę).

Istniał plan uzbrojenia tych pojazdów w 107 mm armaty ZiS-6, z czego jeden z nich został w nią uzbrojony i przekazany do testów, ale ostatecznie plan ten został porzucony.

Czołgi te trapione były przez bolączki większości modeli KW, czyli niską prędkość i małą trwałość oraz awaryjność podzespołów przeniesienia napędu i zawieszenia. Zwłaszcza słabym elementem była niedopracowana skrzynia biegów. Usterki te były jeszcze bardziej dotkliwe niż w KW-1 z uwagi na większą masę czołgu. Dodatkowo, prędkość obrotu wieży i naprowadzania uzbrojenia była niewielka. Atutem czołgu było jednak potężne działo, strzelające pociskami o masie 40–52 kg, przeciwpancernymi, przeciwbetonowymi i odłamkowo-burzącymi. Trafienie pociskiem 152 mm niszczyło każdy niemiecki czołg tego okresu. Ponadto, pancerz KW-2, podobnie jak KW-1, sprawiał niemieckim działom duże trudności. Czołg był praktycznie niewrażliwy na ostrzał z dział kalibrów 37 mm i 50 mm oraz krótkolufowych 75 mm, do czasu wprowadzenia przez Niemców nowszej amunicji. Jedynym działem, które mogło w miarę skutecznie zwalczać czołgi KW była armata przeciwlotnicza 8,8 cm Flak 18. W początkowych kilku miesiącach wojny niemiecko-radzieckiej Armia Czerwona utraciła sporą część tych pojazdów, lub zostały zdobyte przez armię niemiecką. Było to w dużej mierze skutkiem nieumiejętnego wykorzystania broni pancernej w walce, a także usterek czołgów, połączonych z trudnością lub niemożnością ewakuacji uszkodzonych wozów. Pomimo tego nawet pojedyncze czołgi tego typu potrafiły być dużym problemem dla przeważającego liczebnie przeciwnika. Zdobyte przez Niemców pojazdy były modyfikowane poprzez zamontowanie wieżyczek dowódczych z czołgu Panzerkampfwagen III. Pomimo tego, że w 1942 niewielka liczba KW-2 służyła na froncie, pojazdy te jednak były używane do końca wojny.

Charakterystyka
Czołg konstrukcji klasycznej: z przodu kadłuba przedział kierowania, w środku przedział bojowy, z tyłu przedział silnikowy i za nim transmisyjny. Nad przedziałem bojowym obrotowa wieża. Kadłub spawany z pancernych płyt walcowanych i giętych, wieża spawana z płyt walcowanych. Załoga składała się z 6 ludzi (kierowca i strzelec-radiotelegrafista w przedziale kierowania, dowódca, celowniczy i dwóch amunicyjnych w wieży).

Silnik wysokoprężny W-2K, widlasty, 12 cylindrowy, o mocy nominalnej 550 KM, maksymalnej 600 KM, chłodzony cieczą. Skrzynia biegów: 5 biegów do przodu i 1 do tyłu, bez synchronizacji. Sprzęgła boczne, planetarne przekładnie boczne, zębate koła napędowe z tyłu kadłuba. Zawieszenie czołgu: sześć podwójnych kół jezdnych po każdej stronie, zwieszonych na wahaczach wleczonych, amortyzowanych wałkami skrętnymi. Koła jezdne z wewnętrzną amortyzacją. Koła napinające z przodu kadłuba. Po każdej stronie 3 koła podtrzymujące gąsienice. Metalowe gąsienice szerokości 700 milimetrów.

Uzbrojenie: haubico-armata 152 mm haubica wz. 1938 (M-10). Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej 360°, w płaszczyźnie pionowej 15° do +12°. Prędkość początkowa pocisku 436–530 m/s (zależnie od rodzaju). Dodatkowe uzbrojenie: 3 karabiny maszynowe DP kaliber 7,62 mm: jeden sprzężony z armatą, jeden ruchomy w przedniej płycie kadłuba po lewej stronie, obsługiwany przez strzelca i jeden ruchomy w tylnej ścianie wieży. Zapas amunicji: 36 nabojów do działa i 3087 nabojów do karabinu maszynowego. KW-2 był po czołgu IS-4 najcięższym radzieckim czołgiem.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Zawod im. Kirowa, Leningrad (Sankt Petersburg), ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 6 os.
Prototypy: 1940
Produkcja: 1940–1941
Wyprodukowanych: 334
Wycofanie: 1945
Silnik: 1 typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Pojemność skokowa: 38 880 ccm
Średnica cylindra: 150 mm
Skok tłoka: 180 mm w lewej grupie, 186,7 mm w prawej grupie
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW) przy 2000 obr./min
Maksymalny moment obrotowy: 2160 Nm przy 1200 obr./min
Stopień sprężania: 14 w lewej grupie, 15 w prawej grupie
Moc jednostkowa: 10,52 KM/t
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna, 5 biegów do przodu i 1 do tyłu, niesynchronizowana, koła napinające z przodu, koła napędowe z tyłu
Opancerzenie: spawane i częściowo nitowane z płyt walcowanych i elementów odlewanych, 30–75 mm, 70-75 mm z przodu, 70-75 mm z boku, 30-40 mm z góry, 60-75 mm z tyłu, 30-40 mm na dnie, 75-110 mm na wieży
Długość: 6750 mm (kadłuba)
Szerokość: 3320 mm
Wysokość: 3240 mm
Szerokość gąsienic: 700 mm
Prześwit: 430 mm
Masa bojowa: 52 000 kg
Prędkość maksymalna: 32–34 km/h (po drodze)
3–4 km/h (w terenie)
Zasięg: 250 km
Brody (głęb.): 160 cm
Rowy (szer.): 270 cm
Ściany (wys.): 120 cm
Kąt podjazdu: 36°
Uzbrojenie: 1 × armata czołgowa M-10 kal. 152 mm + 3 × karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm
Zapas amunicji: 36 szt. kal. 152 mm + 3087 szt. kal. 7,62 mm
Pole ostrzału w pionie: -15°…+12°
Pole ostrzału w poziomie: 360°
Wyposażenie: radiostacja 71 TK-3
Użytkownicy: ZSRS, Niemcy

KW-8 (Obiekt 228) to sowiecki ciężki czołg-miotacz ognia, skonstruowany na bazie czołgu ciężkiego KW-1, w którym jeden z karabinów maszynowych został zastąpiony miotaczem ognia ATO-41. W celu zmieszczenia miotacza ognia w wieży zastąpiono standardową armatę kalibru 76 mm armatą typu 20K wz.1932/1938 kalibru 45 mm. Lufa armaty została osłonięta tuleją imitującą standardowy kaliber. Konstrukcja łącząca cechy czołgu liniowego z miotaczem ognia została opracowana we wrześniu 1941 r., zaś produkcja seryjna trwała od lutego 1942 do lutego 1943. Mieszanka zapalająca składała się z 60 % mazutu i 40 % kerozyny i była zmagazynowana w dwóch zbiornikach: 450 L na dnie kadłuba oraz dwa po 120 L każdy we wnęce wieży, co pozwalało na 92 wystrzały. Miotacz ognia był zsynchronizowany z armatą.
Produkowano również wersję szybkobieżną KW-8S, wyposażoną w nową armatę 20KM wz.1942 oraz nowy miotacz ognia ATO-42.
Rozwinięciem konstrukcji był prototyp KW-12.
W 1945 w armii gen. Berlinga był wykorzystywany do szkolenia.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Czelabinskij Traktornyj Zawod, Czelabińsk, ZSRS
Typ pojazdu: ciężki czołg-miotacz ognia
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4 os.
Prototypy: Wrzesień 1941
Produkcja: Luty 1942-Luty 1943
Wyprodukowanych: 102 egz. (KW-8)
35 egz. (KW-8S)
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Silnik: 1 typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW)
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Długość: 6675 mm (kadłuba)
Szerokość: 3320 mm
Wysokość: 2710 mm (KW-8)
2640 mm (KW-8S)
Prześwit: 450 mm
Masa bojowa: 47 000 kg
Moc jednostkowa: 11,6 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,77 kg/cm²
Opancerzenie: stal walcowana, 40-75 mm z przodu, 60-75 mm z boku, 60-70 mm z tyłu, 30-40 mm z góry, 30-40 mm na dnie, 75-90 mm na wieży
Uzbrojenie: armata 20K wz.1932/1938 kal. 45 mm, 2 karabiny maszynowe DT-29 kal. 7,62 mm, miotacz ognia ATO-41 (KW-8)
armata 20KM wz.1942 kal. 45 mm, 2 karabiny maszynowe DT29 kal. 7,62 mm, miotacz ognia ATO-42 (KW-8S)
Zapas amunicji: 88 szt. kal. 45 mm + 3402 szt. kal. 7,62 mm + 92 wystrzałów ATO-41 (KW-8)
114 szt. kal. 45 mm + 2394 szt. kal. 7,62 mm + 60 wystrzałów ATO-42 (KW-8S)
Mieszanka zapalająca: 60 % mazutu i 40 % kerozyny
Pojemność zbiornika mieszanki zapalającej: 450 L + 2 × 120 L
Donośność maksymalna miotacza ognia standardowa: 60-65 m (KW-8)
60-70 m (KW-8S)
Donośność maksymalna miotacza ognia strumieniowa: 90-100 m (KW-8)
100-130 m (KW-8S)
Prędkość maksymalna: 35 km/h (KW-8 po drodze)
40 km/h (1942 KW-8S po drodze)
43 km/h (1943 KW-8S po drodze)
Zasięg: 150-250 km (po drodze)
90-180 km (w terenie)

T-10 to sowiecki czołg ciężki, zaprojektowany i skonstruowany jako prototyp w latach 1949-1953, pierwotnie nazwany IS-5 (kod wewnętrzny Obiekt 730). W latach 1952-1953 zmieniono nazwę na IS-8, by wprowadzić do produkcji seryjnej w latach 1954-1966 jako T-10, T-10A, T-10B, T-10M.

W 1948 roku radziecki Główny Zarząd Wojsk Pancernych uznał, że wprowadzony do produkcji w 1945 roku czołg ciężki IS-3 ma zbyt wiele wad (ujawniono wówczas problemy z pękaniem kadłuba) i powinien zostać zastąpiony nowszą konstrukcją. Przede wszystkim nowy czołg miał prezentować wyższą jakość wykonania od poprzednika, projektowanego jeszcze w warunkach wojennych.

Już w lutym 1949 roku zakłady w Czelabińsku otrzymały zadanie opracowania nowego czołgu. Ponownie pracami kierował zasłużony konstruktor broni pancernej – Ż. J. Kotin. Aby maksymalnie przyśpieszyć prace wykorzystał ogólną koncepcję konstrukcji IS-a-3, ale z kilkoma istotnymi zmianami w konstrukcji i układzie pancerza oraz wieży. Kształt kadłuba przypominał czołg IS-3, zaś podwozie z układem jezdnym stanowiło rozwinięcie IS-4.

Projekt ukończono bardzo szybko, ponieważ już w kwietniu 1949 roku a w maju 1950 roku rozpoczęto testy pierwszego prototypu. Czołg otrzymał oznaczenie Obiekt 730 i nazwę IS-5 (zmienioną później na IS-8). Próby trwały aż 3 lata i zakończono je dopiero w grudniu 1953 roku. W trakcie testów przeprojektowano wieżę czołgu i wprowadzono wiele drobnych zmian konstrukcyjnych. Ogólnie jednak pojazd ten niewiele różnił się od poprzednich czołgów ciężkich. Był jedynie bardziej dopracowany w szczegółach.

Oficjalną decyzję o wprowadzeniu nowych czołgów ciężkich do uzbrojenia podjęto 15 grudnia 1953 roku. Przy okazji konstrukcja otrzymała nową nazwę – T-10. Czołg był bardzo podobny do IS-a-3. Przedni pancerz również uformowano w tzw. nos szczupaka, a uzbrojenie składało się z armaty D-25TA kalibru 122 mm i dwóch karabinów maszynowych – 12,7 mm DSzKM w wieży i 14,5 mm KPWT na wieży. T-10 miał 9,87 m długości, ważył 50 ton i napędzany był dwunastocylindrowym silnikiem diesla W-12-5 o mocy 750 KMi pojemności skokowej 38,9 L. Zapewniał on prędkość do 42 km/h i zasięg około 250 km.

Jedynie pancerz boczny uległ niewielkim zmianom w porównaniu do IS-a-3. Przód kadłuba miał 120 mm grubości, boki 80 mm, tył 50 mm a wieża miała grubość 200 mm z przodu. T-10 różnił się od swoich poprzedników przede wszystkim jakością wykonania i lepszymi celownikami i przyrządami obserwacyjnymi oraz sprawniejszym silnikiem.

W 1956 roku do produkcji wprowadzono nową wersję czołgu oznaczoną T-10A, w której wprowadzono jednopłaszczyznowy stabilizator armaty oraz nowsze przyrządy obserwacyjne. W 1957 roku do produkcji weszła wersja oznaczona jako T-10B, posiadająca już dwupłaszczyznowy stabilizator i nieco zmienioną wieżę.

W tym samym roku opracowano kolejną wersję oznaczoną jako T-10M. Wyposażono ją w znacznie lepszą armatę M-62-T2 kalibru 122 mm z przedmuchiwaczem lufy i lepszym stabilizatorem. Nowa armata pozwoliła na wprowadzenie do eksploatacji lepszych pocisków o większej skuteczności penetracji pancerza.

Produkcję czołgów T-10 kontynuowano prawdopodobnie do 1967 roku (data nie potwierdzona). Nie jest znana dokładna liczba wyprodukowanych egzemplarzy, ponieważ rosyjskie źródła wrzucają wszystkie czołgi ciężkie produkowane w tym okresie do jednego worka (prototypy, IS-2, IS-3, IS-4 i T-10). Tym samym w zależności od źródeł mówi się o 2000-8000 wyprodukowanych czołgów ciężkich, z których jakaś część to T-10. Dodatkowo nie wiadomo jak wyglądała kwestia modernizacji starszych wozów do nowych wersji.

Czołgi T-10 wykorzystywano jedynie w jednostkach pancernych Związku Radzieckiego. W latach 70-tych zaczęto je jednak stopniowo wycofywać i magazynować. Chociaż nowsze czołgi podstawowe dysponowały znacznie lepszym uzbrojeniem i opancerzeniem, wojskowi nie mogli rozstać się tak po prostu z czołgami ciężkimi. Oficjalnie T-10 wycofano z eksploatacji … dopiero w 1993 roku. Równocześnie rozpoczęto złomowanie zakonserwowanych wozów.

T-10 w połowie lat 50. nie zrobił już takiego wrażenia na Amerykanach i Brytyjczykach jak jego poprzednik, IS-3. W praktyce wóz ten był jedynie dopracowaną odmianą IS-a-3 i aż do modernizacji w 1957 roku był wyjątkowo słabo uzbrojony, ponieważ armata D-25T powstała jeszcze podczas II wojny światowej i dysponowała kiepskiej jakości amunicją.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: LKZ
CzKZ
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4 os.
Prototypy: 1949-1953
Produkcja: 1954-1966
Wyprodukowanych: 1539 egz.
Eksploatacja: 1954-1993
Silnik: 1 typu W-12-5, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Pojemność skokowa: 38 880 ccm
Średnica cylindra: 150 mm
Skok tłoka: 180,0 mm lewej, 186,7 mm z prawej
Moc maksymalna: 750 KM (552 kW) przy 2100 obr./min
Maksymalny moment obrotowy: 2842 Nm przy 1400 obr./min
Stopień sprężania: 15
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Długość: 9715 mm (całkowita T-10)
10 560 (całkowita T-10M)
Szerokość: 3518 mm
Wysokość: 2460 mm (T-10)
2585 (T-10M)
Rozstaw osi wiodących: 4550 mm
Rozstaw środków gąsienic: 2660 mm
Szerokość gąsienic: 720 mm
Prześwit: 456 mm (T10)
460 mm (T-10M)
Masa bojowa: 50 000 kg
Pojemność zbiornika paliwa: 930 L
Opancerzenie: stal walcowana, 60-120 mm z przodu, 80-120 mm z boku, 50-60 mm z tyłu, 30 mm z góry, 16 mm na dnie, 40-250 mm na wieży
Uzbrojenie: armata D-25TA kal. 122 mm + 2 wkm DSzKT kal. 12,7 mm (T-10)
armata D-25TC kal. 122 mm + 2 wkm DSzKT kal. 12,7 mm (T-10A, T-10B)
armata M-62T2 kal. 122 mm + 2 wkm KPWT kal. 14,5 mm (T-10M)
Zapas amunicji: 30 szt. kal. 122 mm + 1000 szt. kal. 12,7 mm (T-10, T-10A, T-10B)
30 szt. kal. 122 mm + 744 szt. kal. 14,5 mm (T-10M)
Pole ostrzału w pionie: −4°...+15°
Pole ostrzału w poziomie: 360°
Donośność maksymalna: 5 km (T-10)
15 km (T-10A, T-10B)
4 km (T-10M)
Prędkość maksymalna: 42 km/h (T-10 po drodze)
50 km/h (T-10M po drodze)
Zasięg: 200 km (T-10 po drodze)
350 km (T-10M po drodze)
Zużycie paliwa: 250-260 L/100 km (cykl mieszany)
Moc jednostkowa: 14 KM/t (T-10)
15 KM/t (T-10M)
Nacisk jednostkowy: 0,77 kg/cm²
Brody (głęb.): 150 cm
Rowy (szer.): 270 cm (T-10)
300 cm (T-10M)
Ściany (wys.): 80 cm (T-10)
90 cm (T-10M)
Kąt podjazdu: 32°

IS-6 (Obiekt 252 z przekładnią mechaniczną i Obiekt 253 z przekładnią elektryczną) to prototypy sowieckiego czołgu ciężkiego z okresu II Wojny Światowej, skonstruowane w 1944. Testowane w latach 1944-1945. Zbudowano dwa egzemplarze. Pierwszy oznaczony jako Obiekt 253 (zbudowany na podwoziu czołgu IS-2) posiadał elektromechaniczne przeniesienie napędu, akumulatory z generatorem ważyły 1,7 t. Drugi egzemplarz - Obiekt 252 - posiagał mechaniczne przeniesienie napędu pochodzące z czołgu IS-2. Dzięki temu masa czołgu spadła z 54,0 t do 51,5 t, zaś prędkość wzrosła z 35 km/h do 43 km/h. Projekt nie wyszedł poza fazę prototypu z powodu przekroczenia granicznej masy i to zarówno samego czołgu, jak również agregatu prądotwórczego, natomiast do produkcji seryjnej skierowano IS-4 (Obiekt 701) oraz IS-7. Uzbrojenie stanowiła armata D-30T kalibru 122 mm, karabin maszynowy SGMT kalibru 7,62 mm oraz karabin maszynowy DSzK kalibru 12,7 mm.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Uralwagonmasz, Leningrad (Sankt Petersburg), ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4 os.
Prototypy: 1944
Wyprodukowanych: 2 prototypy
Eksploatacja: 1944-1945 tylko testy
Silnik: 1 typu W-12U, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 750 KM (552 kW)
Przeniesienie napędu: przekładnia elektryczna (Obiekt 253)
przekładnia mechaniczna (Obiekt 252)
Długość: 5434 mm (korpusu)
10 070 mm (całkowita, z działem do przodu)
Szerokość: 3430 mm
Wysokość: 2530 mm
Prześwit: 500 mm
Masa bojowa: 54 000 kg (Obiekt 253)
51 500 kg (Obiekt 252)
Opancerzenie: stal lita walcowana, 120 mm z przodu, 120 mm z boku, 60 mm z tyłu, 30 mm z góry, 20 mm na dnie, 50-200 mm na wieży
Uzbrojenie: armata D-30R kal. 122 mm + 1 karabin maszynowy SGMT kal. 7,62 mm + 1 wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK kal. 12,7 mm
Zapas amunicji: 30 szt. kal. 122 mm + 1200 szt. kal. 7,62 mm + 500 szt. kal. 12,7 mm
Pole ostrzału w pionie: -3° ÷ +20°
Pole ostrzału w poziomie: 360°
Donośność maksymalna: 2 km
Wyposażenie: celowniki TBSz i K8-T
Prędkość maksymalna: 35 km/h (Obiekt 253 po szosie)
43 km/h (Obiekt 252 po szosie)
30 km/h (Obiekt 252 w terenie)
Zasięg: 150 km (Obiekt 252 po szosi)
100 km (Obiekt 252 w terenie)
Moc jednostkowa: 13,9 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,9 kg/cm²
Brody (głęb.): 150 cm
Rowy (szer.): 300 cm
Ściany (wys.): 90 cm
Kąt podjazdu: 36°

IS-7 (Obiekt 260) to sowiecki czołg ciężki wyprodukowany po II wojnie światowej w Leningradzkich Zakładach Kirowskich.

Historia
Po zakończeniu II wojny światowej na uzbrojeniu specjalnych jednostek pancernych Armii Czerwonej pozostawały czołgi ciężkie IS-2 i IS-3 a nowo powstały czołg ciężki IS-4 nie spełnił pokładanych w nim nadziei. W tej sytuacji zespół konstruktorów pod kierunkiem Ż. Kotina rozpoczął w 1946 roku pracę nad nowym superciężkim czołgiem. Projekt otrzymał fabryczne oznaczenie Obiekt 260 a głównym konstruktorem został inżynier N. Szaszmurin. Na początku 1948 roku ukończono montaż pierwszych prototypowych wozów. Czołgi pomyślnie przeszły próby fabryczne i przedstawiono je komisji państwowej mającej zadecydować o dalszym losie pojazdu. Na testy poligonowe IS-7 przyjechał sam dowódca wojsk pancernych i zmechanizowanych marszałek wojsk pancernych S.I. Bogdanow. W próbach uczestniczyli również przedstawiciele kierownictwa partyjnego Leningradu. W trakcie testów pojazd wykazał się niezwykłą jak na czołg o takiej masie szybkością, którą uzyskiwano za cenę szybkiego zużywania gąsienic, kół i ogromnego zużycia paliwa (średnie zużycie paliwa IS-7 wynosiło 450 L na 100 km). Podczas prób doszło do dwóch niebezpiecznych zdarzeń. Podczas strzelania z armaty do czołgu, mającego określić wytrzymałość pancerza, jeden z pocisków, nie przebijając czołgu oderwał blok zawieszenia wraz z kołem. W trakcie badań innego prototypu zapalił się przedział silnikowy czołgu a układ gaśniczy pojazdu nie zdołał opanować pożaru i czołg doszczętnie spłonął, załoga zdołała bezpiecznie opuścić wóz. Obydwa przypadki jak również szereg innych usterek zadecydowały o tym, że państwowa komisja nie zarekomendowała czołgu jako spełniającego wymagania taktyczno techniczne. Dalszy los IS-7 związany był już nie z technicznymi aspektami konstrukcji ale z polityką. Na początku 1949 roku rozegrał się finał tzw. sprawy leningradzkiej, rozgrywki jaką prowadził Ławrientij Beria i Gieorgij Malenkow w walce o władzę, wspólnie doprowadzili do czystki w aparacie partyjnym Leningradu. Niszcząc wszystko po „wrogach ludu”, ich los podzielił również IS-7. Jedyny zachowany egzemplarz IS-7 prezentowany jest w Muzeum czołgów w Kubince.

Konstrukcja
Kadłub czołgu wykonany był z płyt walcowanych łączonych spawami, przód pojazdu był specjalnie ukształtowany w tzw. "nos szczupaka", zbudowany z trzech płyt stalowych o grubości 150 mm, taki kształt miał ułatwić rykoszetowanie pocisków uderzających w kadłub z przodu czołgu. Kadłub miał przekrój trapezu z krótszą dolną podstawą, tak dobrany przekrój również miał ułatwić rykoszetowanie pocisków uderzających w pojazd z boków. Przedział silnikowy znajdował się z tyłu pojazdu. Zastosowano czterosuwowy silnik wysokoprężny M-50, silnik ten masowo stosowano do napędzania radzieckich kutrów torpedowych. Moment obrotowy silnika przekazywany był do kół napędowych przez mechaniczną skrzynie biegów i planetarne mechanizmy skrętu. Taki układ zapewniał osiągnięcie wysokich prędkości ale kosztem ogromnego zużycia paliwa. W przedziale silnikowym zamontowano układ przeciwpożarowy składający się z czujników ognia i gaśnic umożliwiający trzykrotne użycie. Czołg posiadał siedem par stalowych kół jezdnych z wewnętrzną amortyzacją w postaci gumowych wkładek. Koła zawieszone były niezależnie na wałkach skrętnych. Wałki zbudowane były z wiązek krótkich wałków o małej średnicy. Wahacze kół jezdnych zaopatrzone były w hydrauliczne tłumiki drgań.

Uzbrojenie
Uzbrojenie artyleryjskie czołgu mieściło się w odlewanej wieży, której grubość z przodu wynosiła 250 mm, również jej półsferyczny kształt miał służyć rykoszetowaniu pocisków uderzających w wieżę. W wieży zamontowana była 130 mm armata S-70. Była to daleka krewna morskiej armaty B-13 montowanej od 1935 roku na niszczycielach. Armata strzelała pociskami burzącymi i przeciwpancernymi o masie ok. 33 kg. Pełna masa kompletnego naboju sięgała 60 kilogramów dlatego do ładowania pocisku przeznaczono dwóch ładowniczych. Jednostka ognia działa S-70 wynosiła 25 nabojów. Z armatą sprzężony był 14,5 mm wielkokalibrowy karabin maszynowy KPWT oraz dwa 7,62 karabiny maszynowe SGMT. Na obu bokach wieży umieszczone były na stałe kolejne dwa karabiny SGMT strzelające do tyłu i uruchamiane z wieży. Kolejne dwa SGMT, strzelające na wprost i uruchamiane zdalnie z wieży, zamontowano na stałe w opancerzonych pojemnikach zamontowanych po bokach kadłuba czołgu. Na wieży zamontowany był przeciwlotniczy KPWT, którym również można było sterować nie wychodząc z pojazdu. Załoga IS-7 składała się z pięciu ludzi: dowódcy siedzącego w wieży z prawej strony działa, mechanika kierowcy siedzącego z przodu kadłuba, celowniczego w wieży po lewej stronie działa i dwóch ładowniczych za celowniczym.

Pojazdy na bazie IS-7
W latach 1947-1948 na bazie czołgu ciężkiego IS-7 skonstruowano następujące pojazdy:
Obiekt 261-1 (później Obiekt 261) z zamkniętą z góry kazamatą z przodu, z armatą M-31 kal. 152 mm i prędkością początkową pocisku 880 m/s,
Obiekt 261-2 (później Obiekt 262) z otwartą kazamatą z tyłu, z armatą M-48 kal. 152 mm i prędkością początkową pocisku 1000 m/s,
Obiekt 261-3 z otwartą kazamatą z tyłu, z armatą MU-1 kal. 180 mm i prędkością początkową pocisku 920 m/s,
zaś w roku 1948:
Obiekt 269 prototyp ciężkiego działa samobieżnego z armatą M-31A kal. 152 mm,
w roku 1950:
Obiekt 263 prototyp ciężkiego działa samobieżnego kal. 130 mm.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Leningradskij Kirowskij Zawod, Leningrad (Sankt Petersburg), ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 5 os.
Prototypy: 1945-1948
Produkcja: 1946-1948 (prototypy)
Eksploatacja: 1946-1959 (testowa)
Wyprodukowanych: 6 prototypów (2 egz. wz.1946 + 4egz. wz.1948)
Silnik: 1 typu M-50T, wysokoprężny, czterosuwowy, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Pojemność skokowa: 62 400 ccm
Średnica cylindra: 180 mm
Skok tłoka: 180 mm z lewej, 209,8 mm z prawej
Moc maksymalna: 1050 KM (772 kW) przy 1850 obr./min
Maksymalny moment obrotowy: 4606 Nm
Stopień sprężania: 13,5
Moc jednostkowa: 15,4-15,9 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,97 kg/cm²
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Pojemność zbiornika paliwa: 1300 L
Opancerzenie: stal lita i walcowana, 150 mm z przodu, 100-150 mm z boku, 60-100 mm z tyłu, 20 mm z góry, 20 mm na dnie, 50-350 mm na wieży
Długość: 11 480 mm
7380 mm (kadłuba)
Szerokość: 3440 mm
Wysokość: 2480 mm
Szerokość gąsienic: 710 mm
Prześwit: 500 mm
Masa bojowa: 68 000 kg
Prędkość maksymalna: 60 km/h (droga)
32 km/h (teren)
Zużycie paliwa: 450 L/100 km
Zasięg: 300 km (droga)
Brody (głęb.): 150 cm
Kąt podjazdu: 30°
Uzbrojenie: 1 armata S-70 kal. 130 mm + 2 wielkokalibrowe karabiny maszynowe KPWT kal. 14,5 mm + 6 karabinów maszynowych SGMT kal. 7,62 mm
Zapas amunicji: 30 szt. kal. 130 mm + 400 szt. kal. 14,5 mm + 2500 szt. kal. 7,62 mm
Pole ostrzału w pionie: -3°…+15°
Pole ostrzału w poziomie: 360°
Użytkownicy: ZSRS

KW-3 (ros. КВ-3, Obiekt 223) – sowiecki prototypowy czołg ciężki z okresu II wojny światowej, należący do serii czołgów KW.

Prace nad pojazdem, początkowo oznaczanym jako Obiekt 223, rozpoczęły się w 1941 roku, w tym samym roku zbudowano pierwszy i jedyny jego egzemplarz. Od KW-1 czołg odróżniało zwiększone opancerzenie (do 115-120 mm z przodu pojazdu) oraz (planowana) armata ZiS-6 kalibru 107 mm (w prototypowym egzemplarzu zainstalowano 76,2 mm armatę F-32). Wiązało się to z koniecznością wydłużenia podwozia czołgu oraz opracowania nowej wieży.

Jedyny KW-3 wziął udział w próbie odblokowania Leningradu na przełomie 1941/1942 roku, prowadził natarcie w ramach 124. Brygady Pancernej. Został trafiony pociskiem kalibru 150 mm wystrzelonym z niemieckiej haubicy, pocisk trafił w wieżę KW-3 i spowodował detonację amunicji.

Dane techniczne
Inne nazwy: Obiekt 223
Państwo: ZSRS
Producent: Zawod im. Kirowa, Leningrad (Sankt Petersburg), ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 6 os.
Prototypy: 1941
Wyprodukowanych: 1 egz.
Silnik: 1 typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW) przy 2000 obr./min
Maksymalny moment obrotowy silnika(/-ów): … Nm przy … obr./min
Moc jednostkowa: 12,5 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,93 kg/cm²
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Długość: 7850 mm (kadłuba)
Szerokość: 3410 mm
Wysokość: 2950 mm
Prześwit: 450 mm
Masa bojowa: 68 000 kg
Prędkość maksymalna: 35 km/h (na drodze)
Zasięg: 225 km (na drodze)
150 km (w terenie)
Brody (głęb.): 160 cm
Rowy (szer.): 300 cm
Ściany (wys.): 120 cm
Kąt podjazdu: 37°
Opancerzenie: stal walcowana, 115-120 mm z przodu, 90 mm z boku, 90 mm z tyłu, 40 mm z góry, 30-40 mm na dnie, 115 mm na wieży
Uzbrojenie: armata ZiS-6 kalibru 107 mm + 3× karabin maszynowy DT kalibru 7,62 mm
armata F-32 kalibru 76 mm + 3× karabin maszynowy DT kalibru 7,62 mm
Zapas amunicji: 55 szt. kal. 107 mm/76 mm
Wyposażenie: radiostacja 71TK-3

KW-4 (ros. КВ-4) to sowiecki czołg superciężki, opracowany w 1941, nie wyszedł poza fazę studialną. W projekcie zastosowano nowe rozwiązania konstrukcyjne, układy i podzespoły, które wykorzystano w późniejszych konstrukcjach. Zespół 20 konstruktorów opracował w kwietniu 1941 20 wariantów z podwójną armatą i opancerzeniem o grubości do 125-130 mm. Wygrał projekt N. Szaszmurina, z armatami kalibru 107 i 76 mm umieszczonymi w wieży zapożyczonej z KW-1. W czerwcu wszystkie szkice przeniesiono na potrzeby KW-5.
Uzbrojenie obejmowało armatę ZiS-6 kal. 107 mm i armatę K-20 kal. 45 mm oraz karabiny maszynowe DS i DT. Rozważano dodatkowo zainstalowanie miotacza ognia. Łączność zapewniać miała radiostacja 10-R. Do napedu miał służyć silnik wysokoprężny z doładowaniem typu M-40 o mocy 1200 KM.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Zawod im. Kirowa, Leningrad (Sankt Petersburg), ZSRS
Typ pojazdu: czołg superciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 5-9 os.
Projekt: 1941
Silnik: 1 typu M-40, wysokoprężny, z 4 turbosprężarkami TK-88, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Średnica cylindra: 180 mm
Skok tłoka: 200 mm
Moc maksymalna: 1200 KM (883 kW)
Stopień sprężania: 13,5
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Długość: 7700-9800 mm (kadłuba)
9800 mm (całkowita, z działem do przodu)
Szerokość: 3790-4030 mm
Wysokość: 3000-3800 mm
Rozstaw środków gąsienic: 2500-3180 mm
Prześwit: 500-600 mm
Masa bojowa: 82 500-107 700 kg
Moc jednostkowa: 11,5-14,5 KM/t
Prędkość maksymalna: 35-50 km/h (na drodze)
18-24 km/h (w terenie)
Zasięg: 180-320 km (na drodze)
Opancerzenie: stalowe, 80-150 mm z przodu, 125-180 mm z boku, 100-130 mm z tyłu, 40-60 mm z góry, 40-50 mm na dnie
Uzbrojenie: armata ZiS-6 kal. 107 mm + armata K-20 kal. 45 mm + 2× km DS kal. 7,62 mm
armata ZiS-6 kal. 107 mm + armata K-20 kal. 45 mm + 4× km DT kal. 7,62 mm
opcjonalnie miotacz ognia
Zapas amunicji: 85-108 szt. kal. 107 mm + 103-300 kal. 45 mm
Pole ostrzału w pionie: -12…+20° (kal. 107 mm) + -12…+80° (kal. 45 mm)
Pole ostrzału w poziomie: 60…360° (kal. 107 mm) + 45…360° (kal. 45 mm)
Donośność maksymalna: 1,5 km

KW-5 (ros. КВ-5, Obiekt 225) to projekt sowieckiego trzywieżowego czołgu superciężkiego z 1941. Projektowane opancerzenie o maksymalnej grubości i napęd silnikiem o mocy 1200 KM. Armata ZiS-6 kalibru 107 mm. Opancerzenie o grubości do 180 mm. Masa bojowa ok. 100 ton.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Kirowski Zawod, Leningrad (Sankt Petersburg)
Typ pojazdu: superciężki czołg przełamania
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 6 os.
Projekt: 1941
Wyprodukowanych: istniała tylko makieta
Silniki: 2 × typu W-2K, wysokoprężne, widlaste, 12-cylindrowe, chłodzone cieczą
Moc maksymalna: 2 × 600 KM (441 kW)
Masa bojowa: 100 000 kg
Prędkość maksymalna: ok. 40 km/h
Brody (głęb.): 150 cm
Rowy (szer.): 250 cm
Ściany (wys.): 70 cm
Opancerzenie: spawane, 180 mm z przodu, 150 mm z boku, 40 mm z góry, 40 mm na dnie, 180 mm na wieży
Uzbrojenie: armata ZiS-6 kal. 107 mm + 3× km kal. 7,62 mm + 3× wkm kal. 12,7 mm

KW-6 (ros. КВ-6) to sowiecki czołg superciężki skonstruowany w 1941. Zamiast jednego z karabinów maszynowych DT wyposażony był w miotacz ognia ATO-41. Zbudowano cztery egzemplarze, wszystkie stracono na froncie, jeden został zdobyty przez Niemców.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Kirowskij Zawod, Leningrad (Sankt Petersburg)
Typ pojazdu: czołg superciężki
Trakcja: gąsienicowa
Produkcja: 1941
Wyprodukowanych: 4 egz.
Silnik: typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW)
Długość: 6675 mm (kadłuba)
Szerokość: 3320 mm
Wysokość: 2710 mm
Prześwit: 450 mm
Pojemność zbiornika cieczy zapalającej: 110 L
Zasięg: 150-250 km (na drodze)
90-180 km (w terenie)
Prędkość maksymalna: 35 km/h (na drodze)
Moc jednostkowa: 11,6 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,77 kg/cm²
Opancerzenie: stal walcowana lita, 60-75 mm z przodu, 75 mm z boku, 60-75 mm z tyłu, 30-40 mm z góry, 30-40 mm na dnie, 40-90 mm na wieży
Uzbrojenie: armata F-32 kal. 76 mm + 2 × km DT-29 kal. 7,62 mm + miotacz ognia ATO-41

KW-7 (ros. КВ-7, Obiekt 227) był to prototypowy sowieckie działo samobieżne, zbudowane przez CzKZ w dwóch różnych egzemplarzach, różniących się miedzy sobą uzbrojeniem. Obydwa prototypy zostały zezłomowane w 1943 wraz z T-29, T-100 i innymi prototypami.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: CzKZ, Czelabińsk, ZSRS
Typ pojazdu: ciężkie działo samobieżne
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 6 os.
Prototypy: 1941-1942
Wyprodukowanych: 2 prototypy
Silnik: typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW)
Moc jednostkowa: 13,0 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,81 kg/cm²
Długość: 6750 mm
Szerokość: 3250 mm
Wysokość: 2450 mm
Prześwit: 440 mm
Masa bojowa: 47 500 kg
Prędkość maksymalna: 34 km/h (po drodze)
Zasięg: 225 km (po drodze)
Brody (głęb.): 160 cm
Rowy (szer.): 250 cm
Ściany (wys.): 120 cm
Kąt podjazdu: 36°
Opancerzenie: stal walcowana, 40-75 mm z przodu, 75 mm z boku, 60 mm z tyłu, 30mm z góry, 30 mm na dnie, 30-100 mm na wieży
Uzbrojenie: armata F-34 kal. 76 mm + 2 × armata 20-K kal. 45 mm + 3 km DT kal. 7,62 mm (Prototyp 1)
2 × armata ZiS-5 kal. 76 mm + 3 km DT kal. 7,62 mm (Prototyp 2)
Zapas amunicji: 93 szt. kal. 76,2 mm + 200 szt. kal. 45 mm (Prototyp 1)
150 szt. kal. 76 mm (Prototyp 2)
Pole ostrzału w pionie: −5…+15°
Pole ostrzału w poziomie: 15°

KW-9 (Obiekt 229, ros. КВ-9, Объект 229) to sowiecki ciężki czołg szturmowy, wyprodukowany w 1942. Uzbrojony w haubicę U-11 kalibru 122 mm.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Czelabinskij Traktornyj Zawod (CzTZ), Czelabińsk, ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4 os.
Produkcja: 1942
Wyprodukowanych: 2
Silnik: typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 500 KM (368 kW)
Moc jednostkowa: 10,5 KM/t
Prześwit: 450 mm
Masa bojowa: 47 000 kg
Opancerzenie: stal walcowana, 135 mm z przodu, 75 mm z boku, 75 mm z tyłu, 40 mm z góry, 110 mm na wieży
Uzbrojenie: haubica U-11 kal. 122 mm + 3 km DT kal.7,62 mm
Zapas amunicji: 48 szt. kal. 122 mm + 2646 szt. kal. 7,62 mm
Pole ostrzału w pionie: -4°…+19,5°
Donośność maksymalna: 1,3 km
Prędkość maksymalna: 46 km/h (po drodze)
32 km/h (w terenie)
Zasięg: 450 km
550 km (z dodatkowymi zbiornikami)
Rowy (szer.): 270 cm
Ściany (wys.): 70 cm
Kąt podjazdu: 25°

KW-12 (Obiekt 232, ros. КВ-12, Объект 232 był to sowiecki czołg-miotacz płomieni, skonstruowany na bazie czołgu ciężkiego KW-1. Zbudowano tylko 1 prototyp w kwietniu-maju 1942. W czołgu pozostawiono działo 76,2 mm oraz dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm. Kursowy karabin maszynowy natomiast zastąpiono miotaczem płomieni. Układ miotacza płomieni ważył 2 tony, z czego od 400 do 1200 kg mieszanka zapalająca. Wyrzut płomieni za pomocą spręzonego powietrza, przechowywanego w dwóch zbiornikach po 37 L. W wyniku przeprowadzonych prób KW-12 minimalnie przewyższył walorami KW-8, jednak żeby spowalniać tempa produkcji nie został zatwierdzony.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS

Typ pojazdu: czołg miotacz płomieni
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 5 os.
Prototypy: 1942
Wyprodukowanych: 1 prototyp (#6728)
Silnik: typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW)
Długość: 6675 mm (kadłuba)
Szerokość: 3320 mm
Wysokość: 2710 mm
Prześwit: 450 mm
Opancerzenie: stal walcowana, 40-75 mm z przodu, 75 mm z boku, 60-70 mm z tyłu, 30-40 mm z góry, 30-40 mm na dnie, 75 mm na wieży
Uzbrojenie: armata kal. 76,2 mm + miotacz płomieni + 2 × km kal. 7,62 mm
Prędkość maksymalna: 35 km/h (droga)
Brody (głęb.): 130 cm
Rowy (szer.): 250 cm
Ściany (wys.): 120 cm

KW-13 (Obiekt 233, ros. КВ-13, Объект 233) to sowiecki eksperymentalny czołg średni z okresu II wojny światowej.

Na początku 1941 roku ruszyły prace nad nowym czołgiem średnim. Czołg był projektowany jako czołg uniwersalny mający zastąpić w armii T-34 oraz czołgi serii KW. Pierwszy prototyp zbudowano wiosną 1942 roku i poddano eksperymentom, podczas których został zniszczony w próbach ogniowych. Okazało się, że pojazd jest nieodporny na ogień przeciwnika, jak też ma niską wytrzymałość modułów. Co więcej, pojazd potrzebował lepszego pancerza i nowej wieży mieszczącej trzech członków załogi. Chociaż spełniono te wymagania i w grudniu 1942 roku rozpoczęto konstrukcję dwóch usprawnionych prototypów, to projekt czołgu średniego KW-13 zarzucono na korzyść T-34. Dwa powstałe prototypy wykorzystano później w projekcie produkowanego seryjnie czołgu ciężkiego IS-1 rozwiniętego w 1943 roku. Czołg nie brał udziału w walkach.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Zakłady Kirowskie w Czelabińsku, Czelabińsk, ZSRS
Typ pojazdu: czołg średni
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4 os.
Prototypy: 1941–1942
Produkcja: 1942
Wycofanie: 1944
Wyprodukowanych: 3 egz.
Silnik: typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowe, chłodzony cieczą
Pojemność skokowa: 38 880 ccm
Średnica cylindra: 150 mm
Skok tłoka: 180 mm z lewej, 186,7 z prawej
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW) przy … obr./min
Maksymalny moment obrotowy: … Nm przy … obr./min
Stopień sprężania: 14 z lewej, 15 z prawej
Moc jednostkowa: 18,8 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,8 kg/cm²
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna
Długość: 6650 mm (całkowita)
6900 mm (kadłuba)
Szerokość: 2800 mm
Wysokość: 2500 mm
Prześwit: 450 mm
Masa bojowa: 32 000 kg
Prędkość maksymalna: 65 km/h
Zasięg: 320 km (droga)
200 km (teren)
Brody (głęb.): 130 cm
Rowy (szer.): 220 cm
Ściany (wys.): 100 cm
Kąt podjazdu: 27°
Opancerzenie: stal walcowana lita, 60-120 mm z przodu, 75-85 mm z boku, 60-85 mm z tyłu, 20 mm z góry, 20 mm na dnie, 20-85 mm na wieży
Uzbrojenie: 1 armata czołgowa ZIS-5 kal. 76 mm i 1 karabin maszynowy DT-29 kal. 7,62 mm
Zapas amunicji: 57—65 szt. kal. 76 mm
Pole ostrzału w pionie: −5…+25°
Użytkownicy: ZSRS

KW-85 (Obiekt 239, ros. КВ-85, Объект 239) to sowiecki czołg ciężki okresu II wojny światowej.

Historia
Czołg KW-85 powstał jako ostatnia wersja produkcyjna radzieckich czołgów ciężkich serii KW (Kliment Woroszyłow). W 1943 roku czołgi KW w "szybkiej" wersji KW-1S osiągnęły już zadowalający stopień sprawności mechanicznej, wiążący się między innymi z zastosowaniem nowo opracowanej skrzyni przekładniowej i przekonstruowanego sprzęgła głównego, co radykalnie zwiększyło możliwości trakcyjne czołgu i zmniejszyło usterkowość. Jednakże ich armata kalibru 76,2 mm była już wówczas uzbrojeniem zdecydowanie niewystarczającym do zwalczania nowych czołgów niemieckich Panther i Tiger. Chociaż skrzynia przekładniowa KW-1S była zdecydowanie lepsza od stosowanej w KW-1, dalej uważano układ przeniesienia mocy za niewystarczająco dobry. Powstała idea zastąpienia tradycyjnego mechanizmu skrętu planetarnym. Nowy mechanizm opracowano w październiku i listopadzie 1942 roku w zakładach nr 100. Autorem projektu był inż. ppłk A.I. Błagonrawow. W końcu roku urządzenie zostało zainstalowane w czołgu i natychmiast przeprowadzono jego próby. W raporcie przesłanym do GBTU KA 7 stycznia 1943 roku główny inżynier zakładów nr 100 Meidelman przedstawił korzyści wypływające z zainstalowania tego urządzenia. Do 7 stycznia zmodyfikowany czołg przejechał 1085 km, w tym przez 135 km holował inny pojazd. Podczas jednej z prób holowania podczepiono dwa czołgi o łącznej masie 75 t. Mimo tak dużego obciążenia mechanizm działał niezawodnie. Testy wykazały zdecydowaną przewagę tego mechanizmu nad tradycyjnymi sprzęgłami bocznymi. Zdecydowanie zwiększyły się możliwości manewrowania w terenie. Średnia prędkość jazdy wzrosła o 20-30%. Ponadto czołg łatwiej pokonywał przeszkody terenowe. Siły potrzebne do obsługi dźwigni mechanizmu skrętu zmniejszyły się z 40-50 kg do 12-15 kg. Poprawiły się warunki pracy silnika, skrzyni przekładniowej i głównego sprzęgła. Zmniejszyło się zużycie paliwa i hamulców. Mechanizm uznano za udany i zakłady nr 100 zaproponowały natychmiastowe zbudowanie krótkiej serii dla przeprowadzenia testów w warunkach bojowych. Planetarny mechanizm skrętu został tak zaprojektowany, że jego główne elementy mogły być wykorzystane także w czołgu T-34. Inne były tylko połączenia ze skrzynią przekładniową i bocznymi reduktorami. Chociaż przygotowano dokumentację umożliwiającą uruchomienie produkcji seryjnej na potrzeby czołgu KW-1S, działań w tym kierunku nie podjęto.

Pierwszy projekt zastosowania silniejszego uzbrojenia na czołgach KW pochodził już z grudnia 1941 – opracowano wówczas przezbrojenie czołgu KW-1 w zmodyfikowaną armatę przeciwlotniczą 85 mm wz. 1939 (52K). Projekt ten o fabrycznym oznaczeniu U-12 nie został jednak zrealizowany. Prototyp kolejnej wersji powstał w drugiej połowie 1943, był to czołg KW-1S uzbrojony w nową armatę 85 mm S-31 konstrukcji W. Grabina, zamontowaną w oryginalnej, niepowiększonej wieży. Z powodu trudności w obsłudze armaty przez dwuosobową obsadę ciasnej wieży, projekt zarzucono.

W 1943 w opracowaniu znajdowała się już nowa seria radzieckich czołgów ciężkich IS (Iosif Stalin). Zanim jednak czołg IS-1 był w pełni gotowy do produkcji, opracowana była już dla niego wieża z nową armatą 85 mm D-5T. Postanowiono w oczekiwaniu na nowy model podjąć produkcję przejściowych czołgów KW, wyposażonych w nową, gotową już wieżę.

Nową wersję czołgu, nazwaną KW-85, oparto na kadłubie czołgu KW-1S, z nieco poszerzonym przedziałem bojowym w celu zamontowania większej wieży. Nieco zmieniono rozkład opancerzenia czołgu. Zmniejszono liczbę członków załogi, rezygnując z przedniego strzelca-radiotelegrafisty, a wolne miejsce wykorzystano na część zapasu amunicji. Przedni karabin maszynowy zamontowano jako nieruchomy, odpalany przez kierowcę. Wieża była nowa, uzbrojona w armatę czołgową D-5T konstrukcji F. Pietrowa, opracowaną na bazie wcześniejszej armaty D-5S w wariancie dla dział samobieżnych SU-85. Taka sama armata montowana była w pierwszej serii czołgów średnich T-34-85.

4 września 1943 czołg KW-85 przyjęto do uzbrojenia i produkcji na niewielką skalę. Ponieważ czołg ten traktowany był jako model przejściowy, do wprowadzenia czołgów IS-1, wyprodukowano jedynie 148 czołgów KW-85, które wzięły następnie udział w walkach.

Projektowano jeszcze dalsze rozwinięcie tej konstrukcji, w postaci czołgu uzbrojonego w armatę 100 mm S-34, a następnie czołgu KW-122 z armatą 122 mm D-25T w wieży czołgu IS-2, jednakże po zbudowaniu prototypów prace nad nimi zarzucono z uwagi na wprowadzenie nowego czołgu IS-2. Według jednak niektórych źródeł, kilkanaście czołgów KW przebudowano w warsztatach polowych, montując na nich wieże uszkodzonych czołgów IS-2 z armatą 122 mm.

Charakterystyka
Czołg konstrukcji klasycznej: z przodu kadłuba przedział kierowania, w środku przedział bojowy, z tyłu przedział silnikowy i za nim transmisyjny. Nad przedziałem bojowym obrotowa wieża. Kadłub spawany z pancernych płyt walcowanych i giętych, wieża spawana z płyt walcowanych elementów odlewanych.

Załoga: 4 ludzi (kierowca w przedziale kierowania, dowódca, celowniczy i działonowy w wieży).

Przyrządy celownicze i obserwacyjne: celownik teleskopowy 10T-15, 1 celownik peryskopowy PT-4-15, peryskopy i szczeliny obserwacyjne. Radiostacja 9R lub 10R obsługiwana przez dowódcę, telefon wewnętrzny TPU-3bis-F.

Silnik diesla W-2K, widlasty, 12 cylindrowy, o mocy nominalnej 550 KM, maksymalnej 600 KM, chłodzony cieczą. Skrzynia biegów mechaniczna: 4 biegi do przodu i 1 do tyłu z demultiplikatorem (razem 8 biegów do przodu i 2 do tyłu). Sprzęgła boczne, planetarne przekładnie boczne, zębate koła napędowe z tyłu kadłuba. Zawieszenie czołgu: sześć podwójnych kół jezdnych po każdej stronie, zawieszonych na wahaczach wleczonych, amortyzowanych wałkami skrętnymi. Koła napinające z przodu kadłuba. Po każdej stronie 3 koła podtrzymujące gąsienice. Metalowe gąsienice szerokości 650 mm.

Uzbrojenie: armata czołgowa D-5T. Długość lufy 52 kalibry, półautomatyczny pionowy zamek klinowy. Kąt ostrzału w płaszczyźnie poziomej 360°, w płaszczyźnie pionowej -5° do +25°. Prędkość początkowa pocisku przeciwpancernego 792 m/s. Strzelała pociskami przeciwpancernymi o masie 9,2 kg i odłamkowo-burzącymi o masie 9,5 kg. Donośność – 3800 m, maksymalna 13 600 m.

Dodatkowe uzbrojenie: 3 karabiny maszynowe DT kaliber 7,62 mm: jeden sprzężony z armatą, jeden nieruchomy w przedniej płycie kadłuba po prawej stronie, obsługiwany przez kierowcę i jeden ruchomy w tylnej ścianie wieży. Zapas amunicji: 70 nabojów do działa i 3276 nabojów do km.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Zakłady Kirowskie w Czelabińsku, Czelabińsk, ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 4 os.
Prototypy: 1943
Produkcja: 1943
Wycofanie: 1945
Wyprodukowanych: 148
Silnik: 1 typu W-2K, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 600 KM (441 kW) przy … obr./min
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna, 4 biegi do przodu i 1 do tyłu
Długość: 8490 mm (całkowita)
6900 mm (kadłuba)
Szerokość: 3250 mm
Wysokość: 2830 mm
Prześwit: 450 mm
Masa bojowa: 46 000 kg
Moc jednostkowa: 13,0 KM/t
Nacisk jednostkowy: 0,79 kg/cm²
Prędkość maksymalna: 42 km/h (po drodze)
10-15 km/h (w terenie)
Zasięg: 330 km (po drodze)
180 km (w terenie)
Brody (głęb.): 160 cm
Rowy (szer.): 280 cm
Ściany (wys.): 120 cm
Kąt podjazdu: 40°
Opancerzenie: spawane z płyt walcowanych, niektóre elementy odlewane, grubość: 20 – 100 mm, 75 mm z przodu, 60 mm z boku, 40-75 mm z tyłu, 30-40 mm z góry, 20-30 mm na dnie, 40-100 mm na wieży
Uzbrojenie: 1 armata czołgowa D-5T kal. 85 mm + 3 karabiny maszynowe DT-29 kal. 7,62 mm
Zapas amunicji: 70 szt. kal. 85 mm + 3276 szt. kal. 7,62 mm
Długość lufy: 52 kalibry
Pole ostrzału w pionie: −3…+23°
Pole ostrzału w poziomie: 360°
Użytkownicy: ZSRS, Polska

KW-122 to prototypowy sowiecki czołg ciężki, skonstruowany w 1944. Z wyglądu przypominał seryjnego KW-85, jednak miał mocniejsze uzbrojenie w postaci armaty D-25T kalibru 122 mm. Napędzany był silnikiem W-2IS wzmocnionym do 520 KM. Przekładnia 10-biegowa. Karabin kursowy DT kalibru 7,62 mm, drugi karabin na dachu DSzK kalibru 12,7 mm. Załoga 5-osobowa: mechanik-kierowca, radiooperator, dowódca, celowniczy i ładowniczy.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: KB CzKZ, Czelabińsk, ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 5 os.
Prototypy: 1944
Produkcja: 1944
Wyprodukowanych: 1 prototyp
Silnik: 1 typu W-2IS, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 520 KM (382 kW)
Przeniesienie napędu: przekładnia mechaniczna, 10-biegowa
Długość: 6950 mm (kadłuba)
Szerokość: 3250 mm
Wysokość: 2530 mm
Szerokość gąsienic: 700 mm
Liczba ogniw gąsienicy: 87-90
Podziałka gąsienic: 160 mm
Prędkość maksymalna: 37 km/h (na drodze)
Zasięg: 230 km (na drodze)
Moc jednostkowa: 12,5 KM/t
Brody (głęb.): 130 cm
Rowy (szer.): 250 cm
Ściany (wys.): 100 cm
Opancerzenie: stal walcowana, 75 mm z przodu, 60 mm z boku, 40-75 mm z tyłu, 30-40 mm z góry, 20-30 mm na dnie
Uzbrojenie: armata D-25T kal. 122 mm + 2 karabiny maszynowe DT-29 kal. 7,62 mm + wkm DSzK kal. 12,7 mm
Zapas amunicji: 28 szt. kal. 122 mm
Wyposażenie: radiostacja R-9

KW-220 (Obiekt 220, ros. КВ-220) to sowiecki prototyp ciężkiego czołgu przełamania i szturmowy czołg ciężki, skonstruowany w Zakładzie im. Kirowa w 1941, w zespole pod kierunkiem Ż. Ja. Kotina, przez L. Je. Syczowa (a później przez B. P. Pawłowa) w pojedynczym egzemplarzu. Opancerzenie miało do 100 mm grubości, a uzbrojeniem była armata F-30 kalibru 85 mm. Do napędu służył wzmocniony silnik W-2SN o mocy 850 KM. 20 kwietnia 1941 czołg rozpoczął testy, przerwane z powodu ataku Niemiec na ZSRS (przejechał 1985 km). Czołg KW-220 nie zdążył zostać ewakuowany i pozostał w Leningradzie, w październiku 1941 skierowany na front, został rozbity a jego załoga zginęła. Na bazie czołgu KW-220 zbudowano prototypowe działo samobieżne Obiekt 212.

Dane techniczne
Państwo: ZSRS
Producent: Kirowskij Zawod, Sankt Petersburg (Leningrad), ZSRS
Typ pojazdu: czołg ciężki
Trakcja: gąsienicowa
Załoga: 6 os.
Prototypy: 1941
Wyprodukowanych: 1 prototyp
Silnik: 1 typu W-2SN, wysokoprężny, widlasty, 12-cylindrowy, chłodzony cieczą
Moc maksymalna: 850 KM (625 kW)
Długość: 8830 mm (całkowita z lufą do przodu)
Szerokość: 3410 mm
Wysokość: 3110 mm
Prześwit: 430 mm
Masa bojowa: 62 700 kg
Prędkość maksymalna: 33 km/h (po drodze)
21 km/h (w terenie)
Zasięg: 200 km (po drodze)
150 km (w terenie)
Nacisk jednostkowy: 0,85 kg/cm²
Brody (głęb.): 150 cm
Rowy (szer.): 250 cm
Ściany (wys.): 120 cm
Kąt podjazdu: 36°
Opancerzenie: odlew stal walcowana, 100 mm z przodu, 10 mm z boku, 100 mm z tyłu, 30 mm z góry, 30-40 mm na dnie, 30-90 mm na wieży
Uzbrojenie: armata F-30 kal. 85 mm + 3 karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm
Zapas amunicji: 91 szt. kal. 85 mm + 4032 szt. kal. 7,62 mm
Pole ostrzału w pionie: -5…+20°
Pole ostrzału w poziomie: 360°