Pią, 03.10.2014, 22:21
Producent: PESA, Bydgoszcz, PolskaPesa Gama to rodzina lokomotyw spalinowych i elektrycznych budowanych od 2012 przez zakłady Pesa Bydgoszcz. Zbudowano dwa egzemplarze – jako pierwsza powstała wersja elektryczna uniwersalna wyposażona w dodatkowy silnik spalinowy, a jak druga powstała wersja zasilana wyłącznie silnikiem spalinowym.
Pierwszy egzemplarz Gamy – Marathon
Pierwszym modelem z rodziny Gama jest lokomotywa 111Ed Marathon. Jej budowa rozpoczęła się na początku 2012, a premiera odbyła się 18 września na targach InnoTrans 2012 w Berlinie. Pierwsze jazdy próbne odbyły się w październiku 2012 na stacji Bydgoszcz Wschód Towarowa, później na liniach do Inowrocławia, Poznania i Zduńskiej Woli Karsznic. Testowano zachowanie lokomotywy przy jeździe luzem i przy różnych obciążeniach aż do 25 listopada 2012. Od 27 listopada 2012 do 3 grudnia 2012 Gama była testowana na torze w Żmigrodzie. Podczas prób osiągnęła prędkość 173 km/h, dopuszczona została czasowo do prowadzenia pociągów pasażerskich z prędkością do 160 km/h i towarowych do 140 km/h. Do uzyskania bezterminowego dopuszczenia do eksploatacji konieczne były także jazdy dozorowane u przewoźników kolejowych. 11 stycznia 2013 rozpoczęły się jazdy w Lotos Kolej, a później także w PKP Intercity, Pol-Miedź Trans i Orlen KolTrans. Ostatecznie UTK wydał bezterminowe dopuszczenie do eksploatacji typu 111Ed (z odmianami 111Ea, 111Eb, 111Ec) 10 lipca 2014.
Drugi egzemplarz Gamy – wersja spalinowa
W lipcu 2014 gotowy był pierwszy egzemplarz spalinowej Gamy. Specyfikacja lokomotywy jest zgodna z specyfikacją lokomotyw, których 10 sztuk zamierza kupić PKP Intercity. Lokomotywa została zaprezentowana we wrześniu na targach InnoTrans.
Zamówienia
15 kwietnia 2014 – podpisanie umowy na dostawę 2 lokomotyw elektrycznych typu 111Eb dla Kolei Mazowieckich
2014 – podpisanie umowy na dostawę 10 lokomotyw spalinowych typu 111Dd dla PKP Intercity
Konstrukcja
Pesa Bydgoszcz zaprojektowała kilka typów lokomotyw pod wspólną nazwą Gama. W ofercie posiada pojazdy zasilane z sieci elektrycznej (3kV DC, 15kV AC lub 25kV AC) rozwijające prędkości do 190 km/h w ruchu pasażerskim i do 160 km/h w towarowym oraz lokomotywy spalinowe do prędkości 160 km/h.
111Ed Marathon
Napęd i hamulce
Lokomotywa jest 4-osiową jednostką elektryczną o mocy 5600 kW, zasilaną napięciem 3 kV DC z sieci napowietrznej poprzez odbierak prądu firmy Stemmann. Dodatkowo zamontowano pomocniczy silnik spalinowy mocy 403 kW (Caterpillar C15 ACERT), sprzęgnięty z prądnicą prądu przemiennego o mocy 420kW (prod. EMIT). Napęd składa się z podzespołów kliku firm, w tym Eniki z Łodzi i Ingeteam. Od drugiej z wymienionych firm pochodzą dwa przekształtniki trakcyjne typu TR0700 chłodzone cieczą i cztery falowniki (po jednym na silnik). Przy jeździe na silniku spalinowym maksymalna prędkość eksploatacyjna wynosi 40 km/h (w czasie testów bez wagonów udało się uzyskać 76 km/h). Moc z silnika elektrycznego przenoszona jest przez jednostopniową przekładnię (prod. Henschel Antriebstechnik Kassel). Maksymalna siła pociągowa wynosi 300 kN, także przy jeździe na silniku spalinowym. Pojemność zbiornika paliwa to 900 l.
Napęd lokomotywy umożliwia hamowanie elektrodynamiczne z odzyskiwaniem energii do sieci trakcyjnej lub jej wytracaniem w opornikach. Ponadto zainstalowano hamulce pneumatyczny i elektropneumatyczny (tablica pneumatyczna produkcji Instytutu Pojazdów Szynowych „Tabor”). Tarcze hamulcowe (na zestawach kołowych) zaciskane są przez cylindry produkcji Knorr Bremse mocowane do ramy wózka. Każdy wózek posiada po dwa (zamontowane po przekątnej) sprężynowe hamulce postojowe.
W przerwie jazd w PKP Intercity wprowadzono kilka zmian dotyczących napędu. Zmodyfikowano podgrzewanie silnika CAT przed rozruchem oraz zmieniono oprogramowanie tempomatu.
Pudło
Szkielet jednostki jest zbudowany z wysoko wytrzymałej stali, ściany boczne i dach wykończone są profilami i blachami aluminiowymi. Pierwotna długość lokomotywy ze zderzakami wynosiła 19,5 m. W marcu i kwietniu 2013 pojazd został nieznacznie przebudowany przez producenta, ponieważ wystające części lokomotywy uszkadzały mostki przejściowe wagonów PKP Intercity typu 159A. Po modyfikacjach długość lokomotywy od zderzaka do zderzaka wzrosła do 19,8 m.
Na obu końcach lokomotywy znajdują się urządzenia cięgłowo-zderzne. Zainstalowane są sprzęgi śrubowe, przewody hamulcowe i zasilające, gniazda sterowania wielokrotnego oraz sprzęgi do ogrzewania wagonów. Do manewrowania maszynista dysponuje, oprócz luster bocznych i kamer czołowych, dodatkowymi kamerami skierowanymi bezpośrednio na sprzęg.
Zawieszenie
Gama posiada dwa stopnie usprężynowienia zawieszenia. Pierwszym są sprężyny śrubowe, drugim sprężyny typu flexicoil. Dodatkowo zastosowano pionowe, poziome i skośne tłumiki zmniejszające drgania między wózkiem a pudłem i zapobiegające wężykowaniu.
Bezpieczeństwo
Wytrzymałość konstrukcji spełnia wymagania normy EN 12663. Lokomotywa jest ponadto wyposażona w wymienialne elementy odkształcające się w czasie kolizji i ma przewidzianą strefę zgniotu, dzięki czemu spełnia wymagania normy EN 15227 i ma zapewnić zwiększone bezpieczeństwo maszynistów. Prototypowa jednostka wyposażona jest w systemy SHP i CA oraz rejestrator zdarzeń firmy Hasler. Lokomotywa opcjonalnie może posiadać także system ETCS.
Wyposażenie socjalne
W lokomotywie znajduje się klimatyzacja z opcją ogrzewania (firmy Konvekta), lodówka, kuchenka mikrofalowa i toaleta w systemie zamkniętym (firmy TM Technischer Gerätebau). Wnętrze lokomotywy było projektowane we współpracy ze Związkiem Zawodowym Maszynistów Kolejowych w Polsce.
Eksploatacja
Lotos Kolej
11 stycznia 2013 rozpoczęły się jazdy nadzorowane w Lotos Kolej, na podstawie umowy dzierżawy z dnia 10 grudnia 2012. 111Ed-001 ciągnęła pierwszy pociąg z Bydgoszczy do Gdańska, a kolejne między Gdańskiem Olszynką a Zduńską Wolą Krasznicami. 21 lutego 2013 przerwano testy lokomotywy i przekazano ją do PKP Intercity. W czasie pierwszego etapu jazd w Lotos Kolej Gama obsłużyła 26 pociągów. Nie zanotowano żadnego defektu. Jednocześnie przewoźnik przygotował listę wykrytych usterek (określonych jako nieznaczne) oraz propozycję usprawnień.
111Ed-001 wróciła do Lotos Kolej w maju 2013 i służyła w nim do marca 2014.
PKP Intercity
28 lutego 2013 Gama Marathon poprowadziła pierwszy pociąg PKP Intercity – TLK Kopernik z Bydgoszczy Głównej do Warszawy Wschodniej. Od 1 do 16 marca 2013 przeznaczono ją do obsługi pociągów TLK i EIC relacji Warszawa – Kraków, Warszawa – Poznań, Warszawa – Gdynia i Warszawa – Wrocław. 20 marca 2013 testy przerwano, a lokomotywa wróciła do producenta. Jazdy nadzorowane w PKP Intercity wznowiono 19 kwietnia 2013. Dwa dni później ponownie je przerwano. Lokomotywa została skierowana do producenta do oceny zniszczeń, jakich doznała po potrąceniu człowieka. Z naprawy skierowano ją ponownie do Lotos Kolej na kontynuację eksploatacji ze składami towarowymi.
W 2014 roku PKP Intercity zamówiło 10 spalinowych Gam. Lokomotywy zamówiono do obsługi tras: Ełk – Korsze, Ełk – Suwałki, Rzeszów – Zamość, Rzeszów – Zagórz, Krzyż – Gorzów Wielkopolski i Piła – Krzyż. Gamy mają zostać dostarczone do końca października 2015.
Pol-Miedź Trans
W marcu 2014 111Ed-001 rozpoczął testy w lubińskiej spółce Pol-Miedź Trans.
Koleje Mazowieckie
15 kwietnia 2014 podpisano umowę na dostawę 22 wagonów piętrowych i dwóch lokomotyw Gama dla Kolei Mazowieckich. Zgodnie z treścią zamówienia Pesa jest zobowiązana dostarczyć 20 wagonów środkowych, dwa sterownicze i dwie lokomotywy elektryczne o mocy 5600 kW i prędkości maksymalnej 160 km/h. Część dostarczonych wagonów ma zostać wykorzystana do wydłużenia zakupionych wcześniej składów push-pull, a część do stworzenia dwóch nowych składów.
Nagrody i wyróżnienia
2013 – tytuł Dobry wzór przyznany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego.