TKt48 to seria parowozów tendrzaków produkowanych w latach 1950–1957 w zakładach HCP (94 sztuki) i Fablok (105 sztuk), łącznie 199 sztuk. Przeznaczone były do obsługi ruchu podmiejskiego i pociągów towarowych. Podczas gdy koleje DR i DB używały parowozów o układzie osi 1’D2’, kolej ČSD zamówiła maszyny trzycylindrowe o układzie osi 2’D2’, PKP natomiast zapotrzebowała lżejsze tendrzaki z silnikiem bliźniaczym o układzie osi 1’D1’, z podobnym naciskiem osi, ale o znacznie mniejszych parametrach. Ostatnia seria parowozów wyprodukowanych przez Fablok dla PKP.

Konstrukcja
Kocioł spawany, rury cyrkulacyjne w skrzyni paleniskowej i ruchomy ruszt. Z przodu i z tyłu wózki Kraussa-Helmholtza. Hamulce powietrzne systemu Westinghouse’a lub Knorra.

Konstrukcja
Parowozy dostarczane przez dwie fabryki miały klasyczny kocioł spawany, rury cyrkulacyjne w skrzyni paleniskowej i ruchomy ruszt. W belkowej ostoi z przodu i z tyłu były umieszczone wózki Kraussa-Helmholtza. Osią napędną była trzecia oś wiązana. Zewnętrzny rozrząd Heusingera. Skrzynie na zapasy wody były z boków i z tyłu parowozu. Trochę niezwykły kształt nadawały parowozowi kominowe odchylacze dymu i skośna czołowa ściana budki. Hamulce powietrzne systemu Westinghouse’a lub Knorra.

Cechy trakcyjne
Masa napędna „tekatki” była nieduża, co w połączeniu z czterema parami kół napędowych dawało doskonałe przyspieszenie rozruchu. Uszatki, jak popularnie nazywano maszyny tej serii, szybko ruszały z miejsca. Cecha ta sprawiała, iż zdecydowana część tendrzaków prowadziła składy osobowe, szczególnie z dużą liczbą przystanków. Niewielka średnica kół napędowych ograniczała prędkość maksymalną, jednakże była ona wystarczająca dla większości zastosowań „tekatki”. Często prowadziły składy w terenach podgórskich z uwagi na dobre wpisywanie się w łuki i tę samą prędkość konstrukcyjną w obie strony (częsta zmiana kierunku jazdy). Zastąpiły wysłużone OKl27. Bieg ich był dość spokojny, na dobrym torze do prędkości maksymalnej 80 km/h. Do zalet konstrukcji zaliczyć można dobrą wydajność kotła i dużą powierzchnię przegrzewacza pary. Moc była wystarczająca do przyjętych zastosowań. Popularne „tekatki” były (za swe cechy trakcyjne) ogólnie lubiane przez załogi.

W przypadku parowozów normalnotorowych maksymalna siła pociągowa maszyny jest ograniczona jej przyczepnością. Wartość siły pociągowej przy rozruchu TKt48 ogranicza więc przyczepność i wynosi 15 800 kG. Przy opalaniu lepszym gatunkiem węgla parowóz ten mógł ciągnąć po torze poziomym składy osobowe (złożone z wagonów 4-osiowych) o masie 515 t z prędkością 80 km/h. Mógł też ciągnąć składy towarowe o masie 1050 t z prędkością 60 km/h. W terenach górskich TKt48 mógł na wzniesieniu 20‰ ciągnąć składy osobowe (4-osiowe) o masie 155 t z szybkością 50 km/h. Seria TKt48 jest jedyną swego rodzaju konstrukcją tendrzaka - dość duży nacisk osi, mniejsza wydajność kotła i moc silnika. Podobny parowóz kolei DR (seria 86) miał nacisk osi 15 t, kolei ČSD (seria 433.0) tylko 13 t - przy porównywalnych parametrach.

Nadawały się również do ruchu wahadłowego bez obracania na stacjach końcowych. W maju 1960-go roku na linii sochaczewskiej przeprowadzono próby z pociągiem wahadłowym. Na końcowych stacjach parowóz nie był przestawiany na drugi koniec składu, jedynie maszynista przesiadał się do kabiny sterowniczej w pierwszym wagonie, a pomocnik zostawał w lokomotywie w celu obsługi kotła. Na liniach lokalnych w Niemczech ten sposób obsługi był już wtedy rozpowszechniony i z powodzeniem jest stosowany do dzisiaj.

Parowozy TKt48 pracowały głównie na liniach górskich w Tatrach i Karkonoszach pokonując wzniesienia do 25 ‰. Jeszcze do połowy lat 80. ciężkie pociągi dalekobieżne i pospieszne z Krynicy i Zagórza do Warszawy i Łodzi, na liniach Podkarpacia były prowadzone przez TKt48 z Jasła, Stróża, Zagórza i Nowego Sącza. Można było wtedy na linii Kłodzko-Kamieniec Ząbkowicki spotkać też "tekatkę" w zastępstwie ... Pt47. Do końca lata 1991 roku parowozy TKt48 prowadziły też pociągi osobowe na linii Szamotuły-Międzychód. Kilkanaście maszyn tej serii pracowało również w różnych zakładach przemysłowych, a TKt48-1846 jeździł na kolei piaskowej.
Sześć maszyn tej serii wyeksportowano do Albanii.

"Tekatek" zachowało się dość dużo, jeden z nich, TKt48-191 z Chabówki, jest okazjonalnie rozpalany. Można je spotkać w skansenach w Wolsztynie, Jaworzynie Śląskiej, Kościerzynie i Chabówce, a także stojące jako pomniki w wielu miejscach kraju. Jeden z kościerzyńskich parowozów został "pokrojony" i aktualnie stanowi eksponat "edukacyjny".

Trzy parowozy zostały sprzedane jako eksponaty muzealne kolejom zachodniej Europy. Był to TKt48-87 sprzedany 10 czerwca 1994 roku belgijskiej kolei La Chemin de Fer a Vapeur de 3 Valles. Drugi z nich, TKt48-160 został sprzedany do Niemiec, dla Seesen Eisenbahnfreunde i oznaczony symbolem SEF-3. Trzecią sprzedaną maszyną był TKt48-188, którego obecnym właścicielem jest kolej muzealna Vapeur Val-de-Travers ze Szwajcarii. Parowóz ten został nieznacznie zmodyfikowany: zmieniono ksztalt budki maszynisty, dostosowując go do rozmiarów szwajcarskich tuneli, oraz przedłużono skrzynie na wodę do samej budki. Nie zwiększyło to ich pojemności, jako że przedłużenie to jest jedynie atrapą. Przednia część skrzyń wodnych została natomiast leko ścięta. Parowóz ten został też pozbawiony odchylaczy dymu i pomalowany na jaskrawo niebieski kolor.

Lista parowozów serii TKt48 zachowanych w Polsce
TKt48 zachowane w Polsce (stan na 24 lutego 2023)[2]
Pojazd Rok produkcji Producent Miejscowość Stan
TKt48-6 1950 HCP Czerwieńsk pomnik
TKt48-18 1951 HCP Jaworzyna Śląska podczas naprawy
TKt48-23 1951 HCP Pyskowice eksponat
TKt48-27 1951 HCP Rzeszów pomnik
TKt48-29 1951 HCP Szczecin pomnik
TKt48-36 1951 HCP Warszawa eksponat
TKt48-39 1951 HCP Skierniewice eksponat
TKt48-53 1951 Fablok Iława pomnik
TKt48-58 1951 HCP Legnica pomnik
TKt48-67 1951 Fablok Jaworzyna Śląska eksponat
TKt48-72 1951 HCP Dzierżoniów eksponat
TKt48-77 1952 HCP Jarocin eksponat
TKt48-99 1955 Fablok Kościerzyna eksponat
TKt48-100 1955 Fablok Jaworzyna Śląska wrak
TKt48-102 1955 Fablok Jasło pomnik
TKt48-116 1955 Fablok Łazieniec pomnik
TKt48-119 1955 Fablok Wałbrzych pomnik
TKt48-124 1955 Fablok Zagórz pomnik
TKt48-127 1956 Fablok Opole pomnik
TKt48-130 1956 Fablok Poznań pomnik
TKt48-138 1956 Fablok Białowieża eksponat
TKt48-143 1956 Fablok Wolsztyn eksponat
TKt48-146 1956 Fablok Wrocław podczas naprawy
TKt48-147 1956 Fablok Stefanowo eksponat
TKt48-151 1956 Fablok Częstochowa pomnik
TKt48-163 1956 Fablok Osielsko eksponat
TKt48-167 1956 Fablok Kraków pomnik
TKt48-170 1956 Fablok Tczew pomnik
TKt48-173 1956 Fablok Jaworzyna Śląska eksponat
TKt48-177 1956 Fablok Nowy Sącz pomnik
TKt48-179 1956 Fablok Kościerzyna eksponat
TKt48-185 1957 Fablok Jarocin wrak
TKt48-186 1957 Fablok Jaworzyna Śląska eksponat
TKt48-191 1957 Fablok Chabówka podczas naprawy

Dane techniczne
Państwo: Polska
Typ/Seria: Tkt48
Układ osi (międzynarodowy): 1′D1′
Szerokość toru: 1435 mm
Operator: PKP
Producent: Fablok, Chrzanów, Polska
HCP, Poznań, Polska
Okres produkcji: 1950-1957
Wyprodukowanych: 209 egz.
Eksploatacja: 1950-1991
Trakcja: parowa
Silnik: 2 cylindry, para przegrzana
Całkowita powierzchnia ogrzewalna kotła (bez powierzchni przegrzewacza): 133 m²
Powierzchnia przegrzewacza: 48,6 m²
Powierzchnia rusztu: 2,97 m²
Nadciśnienie pary w kotle: 16 atm
Średnica cylindrów (wysokoprężnych i niskoprężnych): 500 mm
Skok tłoków: 700 mm
Moc znamionowa: 1060 KM (785 kW)
Rozrząd: Heusinger
Długość całkowita (bez doczepianego tendra): 14 140 mm
Szerokość: 3100 mm
Wysokość: 4532 mm
Stały rozstaw osi: 1700 mm
Średnica kół napędnych: 1450 mm
Średnica kół tocznych: 850 mm
Masa pustego parowozu: 78 000 kg
Masa służbowa (bez tendra): 98 000 kg
Pojemność zasobnika na węgiel: 6000 kg
Pojemność zbiornika wody: 10 m³
Hamulce: Westinghouse
Knorr
Maksymalny nacisk osi: 16 800 kg
Maksymalna siła pociągowa: 155 kN (15 800 kG)
Prędkość konstrukcyjna: 80 km/h
Minimalny promień łuku: 150 m